مسجد النبی(ص) ولنجک

عوامل ندامت و پیشمانی از نظر قرآن

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، برخی از کارها و رفتارها در زندگی موجب می شود که بعدها که پرده ها کنار برود، از کرده خود پیشمان شده و نسبت به چیزهایی که از دست داده حسرت بخورد و از نیت و عمل پیشین خویش سرخورده شود. البته از نظر قرآن، گاه انسان زمانی حقیقت را در می یابد و از کرده و نیت خویش پیشمان می شود که دیگر دیر شده و کاری برای جبران آن نمی توان انجام دهد؛ اینجاست که می گویند: «پشیمانی دیگر سودی ندارد.» از نظر قرآن، قیامت روز حسرت و ندامت و پیشمانی است که بسیار دیر هنگام است؛ زیرا آن گاه جایی برای جبران نیست؛ روز عمل گذشته و آن روز، زمانی برای حسابرسی است. در آن روز و زمان است که شخص سرافکنده می شود و از سر خشم و ناتوانی انگشت به دهان می گزد و خود را در چاه ویل می یابد که پایانی ندارد و جز درد و رنج چیزی برایش نیست.از نظر قرآن، مهم ترین عواملی که موجب پیشمانی انسان می شود می تواند متنوع و متعدد باشد. گاه حقیقت در همین دنیا آشکار می شود و افراد دچار پیشمانی می شوند؛ اما برای بسیاری از مردم حقیقت در قیامت آشکار که دیگر دیر شده است.اصولا ندامت و پشیمانی هنگامی رخ می دهد که حقیقت آشکار شود و شخص خود را در شرایطی ببیند و بیابد که آن چه را حق می دانست و بر آن پافشاری می کرد، نادرست بوده است. در این زمان شخص حتی از نیت و کردار خویش انزجار می یابد و تلاش می کند تا رفتار خویش را اصلاح کند. در حقیقت توبه و اصلاح زمانی رخ می دهد که شخص حقیقت را بشناسد و بداند و بخواهد رفتار خویش را اصلاح کند. بر این اساس، زمان حقیقی توبه و اصلاح، می بایست زمانی باشد که امکان توبه و اصلاح باشد؛ زیرا گاه حتی در همین دنیا عملی را انسان انجام می دهد و حقیقت بر او آشکار می شود، ولی دیگر دیر شده است؛ زیرا مثلا رضایت و حلالیت از کسی که مرده دیگر امکان پذیر نیست.به هر حال، زمان مناسب برای ندامت و پیشمانی، زمانی است که انسان بتواند توبه کرده و به اصلاح خویش بپردازد؛ اما گاه حتی در همین دنیا چنین امکانی فراهم نمی شود؛ زیرا از نظر قرآن، شخص هنگامی که با حقیقت در هنگامه مرگ و احتضار مواجه می شود، نادم و پشیمان می شود، ولی زمانی برای توبه و اصلاح نیست و در حقیقت، پشیمانی و ندامتی که سودی برای شخص ندارد. پس حتی اگر بخواهد برگردد و به اصلاح بپردازد، چنین امکانی برای رهایی از مرگ نیست. البته از نظر قرآن، این افراد در حقیقت راستگو و صادق در این امر نیستند؛ زیرا اعتقادی به توبه و اصلاح ندارند؛ زیرا بارها در زندگی با حقایق آشکار شده مواجه می شوند، اما به ظلم و علوطلبی و مانند آنها حاضر نمی شوند توبه کنند و به اصلاح امر خویش بپردازند؛ زیرا لجاجت آنان نیز خود مانع جدی است. بنابراین، حتی اگر خواهان مهلت برای توبه و اصلاح می شوند و رجعت را می خواهند، می تواند این تنها ادعایی زبانی باشد که بر زبان جاری می کنند، نه آن که به حقیقت خواهان توبه و اصلاح باشند. کافران و مشرکان در ادعا و بیان ندامت، دروغگو هستند،چنان که ندامت ایشان هنگامه مرگ و درخواست بازگشت به دنیا برای انجام عمل نیک، دروغ است. اصولا برخی از مردم تا خود مجازات و عقوبت نشوند، یا مجازات و عقوبت دیگران را در همان مورد نبینند، پیشمان نمی شوند؛ در حقیقت مجازات و عقوبتی چون حدود و تعزیرات برای آن است تا به عنوان بازدارنده باشد یا موجب پیشمانی شخص شود و به اصلاح عمل و رفتار خویش بپردازد. بنابراین، گاه با آشکار شدن حقیقت، شخص پیشمان می شوند؛ زیرا هنوز بر اساس فطرت الهی و سالم خویش است؛ اما گاه به سبب دفن و دسیسه فطرت تا شخص مجازات نشود یا عقوبت دیگران را نبیند درس و عبرت نمی گیرد. پس این مجازات و عقوبت خود یا دیگران است که او را پیشمان می سازد. باید یاد آور شد که مراد و منظورعوامل و موجبات پیشمانی در این بخش، همان نیت ها و کارهایی است که انسان به دلایل باطل آن را انجام می دهد، ولی وقتی حقیقت آشکار می شود، می فهمد که اشتباه کرده و خطا رفته است و می بایست از آن نیات و کارها توبه کند و به اصلاح امر بپردازد. بنابراین، همان گونه که کفر و شرک و مخالفت با پیامبران و آیات کتب الهی موجب شود که کافران و مشرکان در هنگامه مرگ یا قیامت از آن پیشمان شوند، اموری چون اعراض از یاد خدا، ترک انفاق، نماز یا تمسخر دیگران، غیبت، تهمت و مانند آنها نیز عامل پیشمانی شخص باشد.از نظر قرآن، استکبار در برابر آیات الهی، استهزا و تمسخر پیامبران،، اطاعت از سران و بزرگان گمراه کننده،، اعراض از یاد خداو همراهی با شیطان،، بی توجهی به انذارهای پیامبران و بهره نگرفتن از آنان، ترک اطاعت خدا، ترک اطاعت از قرآن،ترک اطاعت از پیامبر،تکذیب آیات الهی،، رفاه طلبی کافران در دنیا و عدم توجه به آخرت، ظلم به خویشتن و نفس، کفر، غفلت از آخرت و قیامت،هم نشینی با شیطان، محرومیت از هدایت و مانند آنها از مهم ترین عواملی است که پیشمانی را به دنبال خواهد داشت.البته از نظر قرآن، مسلمانی نیز ممکن است در قیامت نادم و پیشمان شوند که چرا ترک انفاق کردند، یا به ترک عمل صالح اقدام نمودند. اصولا از نظر قرآن، ترک وظایف در برابر خدا و ترک و کوتاهی در انجام تکالیف دینی عامل مهمی برای پیشمانی است. از نظر قرآن، مسلمانان نیز ممکن است به سبب کتمان حقایق، گناه و عمکرد بد،قتل نفس محترام،عمل به خبر فاسق، گرفتاری به رفاه دنیوی و مانند آنها گرفتار ندامت و پیشمانی در دنیا و آخرت شوند.برخی از مردم بدون سلطان و برهان محکم رفتار و کاری را انجام می دهند که موجب پیشمانی آنان به هنگام ظهور حقیقت می شود. کسانی که بدون علم و براساس ظنون و گمان عملی را انجام می دهند و تهمتی می زنند یا کارهای دیگر باطل را انجام می دهند، باید متوجه باشند که روزی پیشمان خواهند شد.مشاهده محرومیت مانند محرومیت از غنایم یا مواهب الهی در همین دنیایا مشاهده دوزخ و محرومیت از بهشت نیز می تواند عامل مهمی در ندامت باشد. خلیل منصوری