مسجد النبی(ص) ولنجک

راه رهایی از ظلمات معنوی

انسان ها همان گونه که در تاریکی شب گرفتار می شوند، هم چنین در تاریکی جهل گرفتار می شوند به طوری که ناتوان از تشخیص و حرکت صحیح هستند. از نظر قرآن، ظلمات و گرفتاری های معنوی انسان سخت تر و بدتر از ظلمات حسیّ و گرفتارهای آن است؛ زیرا تبعات و پیامدهای آن تنها در زندگی دنیوی خود را بروز نمی دهد، بلکه پیامدهای آن به زندگی اخروی نیز کشیده می شود.انسان ها با انتخاب های نادرست و غلط خویش گرفتار ظلمات معنوی می شوند و برای مصونیت یا رهایی از آن می بایست عوامل و اسباب آن را بشناسند و از آن اجتناب کنند یا برای درمان این بیماری هلاک کننده چاره اندیشی کنند. از نظر قرآن، ظلمت در برابر نور از مجعولات الهی است. بنابراین همان گونه که زوجیت در مخلوقات جعل شده، هم چنین ظلمت نیز جعل شده است. جعل ظلمت به این معناست که ظلمت هرگز به معنای «عدم مطلق» نیست، بلکه نوعی امر وجودی است که در برابر «نور» قرار می گیرد، چنان که شب در برابر روز قرار می گیرد.برخی بر این باورند که وجود نور و ظلمت وجودی نفسی و اصیل نیست، بلکه وجود تبعی است؛ زیرا در آیه آفرینش آسمان و زمین به واژه «خلق» بیان شده در حالی که درباره نور و ظلمات از «جعل» استفاده شده تا بیان شود که وجود تبعی نور و ظلمت در مجموعه آفرینش و خلقت بیان شود. همانند چنین وجودی تبعی را می توان برای خلافت آدم(ع) مطرح کرد؛ زیرا جعل خلافت پس از خلقت و آفرینش انسان است؛ پس وجودی خلافت انسان یک وجود نفسی و اصیل نیست، بلکه تابع جعل الهی پس از آفرینش و امری زاید بر خلقت و آفرینش انسان است.همان گونه که نور و ظلمت حسّی وجود دارد، هم چنین نور و ظلمت معنوی وجود دارد که از نظر قرآن، ایمان و علم از مصادیق نور معنوی و در برابر کفر، شرک، نفاق و جهل از مصادیق ظلمت معنوی است. از آن جایی که کفر و گناه و ایمان و عمل صالح دارای شدت و ضعف است(فتح، آیه 4)، پس ظلمت و نوری معنوی دارای شدت و ضعف بسیار است.نور معنوی از جمله ایمان و تقوا هر چند که دارای شدت و ضعف بسیار است، از همین رو، خدا به صراحت از «نور علی نور» سخن به میان آورده است،اما حقیقت آن است که نور معنوی از وحدتی برخوردار است که در ظلمت تحقق نمی یابد. از همین روست که خدا هماره از «نور» مانند نور الله به شکل مفرد سخن به میان می آورد، در حالی که از ظلمت به صورت جمع «ظلمات» به کار می برد تا تعدد مراتب نسبت به وحدت نور را تصریح کند.ظلمات حسی از عوامل متعدد و متنوع تحقق می یابد و بسته به شدت و ضعف آن عوامل، ظلمات حسی دارای مراتب می شود. مثلا ابر تیره و تار در روی دریا در کنار تراکم امواج و عمق آب ها و عامل تاریکی خورشید می تواند ظلمات را موجب می شود که برخی بر برخی دیگر سوار است. در ظلمات معنوی نیز عوامل متعدد و متنوع مانند جهل و کفر می تواند ظلمات معنوی را تشدید کند.آفرینش انسان در سه لایه از ظلمات در درون مادر شکل می گیرد(زمر، آیه 6) که اما باقر(ع) این ظلمات سه گانه حسی را شکم مادر، رحم، و مشیمه یا همان کیسه جنین می داند. حضرت یونس(ع) نیز در ظلمات سه گانه تاریکی شب، تراکم آب و شکم ماهی قرار داشت.هر گاه نور خورشید حسی بیاید ظلمت شب می رود، هم چنین وقتی نور ایمان و قرآن در قلبی در می آید به همان میزان ظلمت معنوی می رود. بهره مندی از نور ایمان و قرآن در کنار نور الله فطری قلب و نفس مستوی، موجب تشدید نور در انسان می شود که او را به سطح «نور علی نور» بالا می برد.نفس معتدل و مستوی انسان در مرتبت قلب فطری به سبب آن که همان «روح الله» دمیده در کالبد جسمانی انسان است نفسی ملهمه به الهام الهی است که او را در مسیر تشخیص درست و صحیح حق از باطل و گرایش به حق و گریزش از باطل قرار می دهد و این گونه نور فطری الهی، یعنی همان نور الله و نور اسمای موجب می شود تا از ظلمت دور باشد.البته این نور الله هم چنان در قلب است و انسان به نور الله دارای تعقل و تفکر و گرایش صحیح خواهد بود تا زمانی که آن را با مخالفت با دین قیم و سنت ها و قوانین الهی حاکم بر هستی «دسیسه» و دفن نکنند و گرفتار ظلمت نسازد؛ اما بسیاری از مردم بر خلاف این هدایت فطری و برخورداری از نور الله و توانایی های شناختی و گرایشی آن عمل می کنند و با پیروی از هواهای نفسانی متاثر از وسوسه های شیطانی به دفن و دسیسه نور فطرت الله می پردازند و آن را زیر خاکستر گناهان از تاثیرگذاری باز می دارند.کفر و پذیرش ولایت غیر خدا و خروج از ربوبیت و پروردگاری خدا و تکذیب آیات خدا و گرایش به نفاق و مغضوب شدن به اسباب گوناگون موجب می شود تا انسان تعقل و تفکر و تفقه را کنار بگذارند و در چارچوب دین قیم و سنت ها و قوانین حاکم بر هستی از جمله جان و جهان و جامعه عمل نکنند و به فجور و دریدگی نسبت به قوانین الهی اقدام کرده و این گونه با دفن نور الله فطرت گرفتار ظلمات متعدد و متنوع شوند.همان گونه که نور الله فطری موجب حیات معنوی قلب و نفس انسانی است، ظلمات معنوی از کفر و جهل و نفاق و شرک و مانند آنها موجب ممات و مرگ حقیقی نفس و قلب انسان است. هر چه این ظلمات معنوی و عوامل آن تشدید شود، به همان میزان انسان از نور به ظلمات فروتر رفته تا جایی که در ظلمات سه گانه چنان فرو می رود که هیچ نوری برایش نیست.راه رهایی از ظلمات معنوی و مصونیت از آن حفظ و صیانت از نور الله فطری و هدایت و تشخیص و گرایش آن با تقوای فطری و عمل مطابق ایمان، عدالت، شکر، صداقت، امانت، وفا و مانند آنها و ترک کفر، ظلم، کفران، دروغ، خیانت، بی وفایی و مانند آنها است. از همین رو، کسی که به خدا ایمان می آورد و تحت ولایت الهی می رود و عمل صالح مطابق دین قیم و قوانین آن د ارد و تقوای الهی را پیشه می گیرد، به نور می رسد و از ظلمات می رهد و حتی به تمامیت کمالی نور الله می رسد و در جایگاه مظهریت اتم و اکمل خدا قرار می گیرد.در حقیقت از نظر قرآن، ایمان، پذیرش ولایت الهی،عمل صالح مطابق دین قیم، بهره مندی از آیات قرآنی و نور آن، برخورداری از رحمت رحیمی، برخورداری از صلوات و دعای الهی و فرشتگان در سایه آموزه های وحیانی پیامبران الهی از مهم ترین عوامل مصونیت و نیز رهایی از ظلمات معنوی و کسب نور معنوی و تشدید آن به عنوان «نور علی نور» است.از نظر قرآن کسی که گرفتار ظلمات معنوی شده نخست می بایست اعتراف و اقرار به گناه کرده و توبه و استغفار نمایدو با «تضرع» به درگاه خدا، تهلیل به لا اله الا الله و تسبیح به «سبحانک»به دعا و نیایش برای رهایی از ظلمات معنوی و بازگشت به نور معنوی داشته باشد. خلیل منصوری