مسجد النبی(ص) ولنجک

وفای به عهد و پیمان، نشانه صداقت

از نظر قرآن، برخی از اصول اخلاقی در جایگاه بس مهم قرار می گیرد؛ زیرا نشانه های راستین و آیات کبرای ایمان و اسلام و اخلاق الهی انسان است که در رفتار و کردار و فضایل اخلاقی و محاسن و مکارم اخلاقی خودش را بروز می دهد. از جمله این اصول مهم و اساسی اخلاقی را می توان وفای به عهد دانست که آموزه های وحیانی قرآن بدان اهتمام ویژه داشته و آن را نشانه صداقت در ایمان و اسلام شخص دانسته است.از جمله مهم ترین قوانین دین قیم می توان به: عدالت، صداقت، امانت، وفا، شکر، عبودیت، ایمان، عمل صالح و اجتناب از ظلم، کذب، خیانت، بی وفایی، کفران، طغیان، کفر، عمل طالح و مانند آنها اشاره کرد. همین امور همان حقیقت دین اسلام و شرایع آن است؛ از همین روست که امام سجّاد( ع)در بیان حقیقت دین قیم و اسلام و شرایع آن می فرماید: به امام سجّاد (ع)عرض کردم: مرا از تمام دستورهاى دین آگاه کنید امام (ع)فرمودند: حقگویى، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.هم چنین امام صادق (ع)بر اساس همین اصل اساسی نسبت به شرایع اسلامی و دین قیم الهی می فرماید: اى مردم! بیایید یکدیگر را بر اطاعت خدا یارى کنید و عدالتش را بپادارید و به عهدش (در عبودیت او و ترک طاعت شیطان) وفا کنید و در تمامى حقوق الهى منصفانه رفتار کنید؛ زیرا که بندگان خدا به چیزى نیازمندتر از این نیستند که در این امور یکدیگر را نصیحت و خوب یارى کنند.دین اسلام چیزی جز اصول اخلاق الهی و اسمای حسنای آن نیست که اهل ایمان در محاسن و مکارم اخلاقی خویش به نمایش می گذارند و این گونه اعتقاد قولی و قلبی خویش به اسلام و آخرت را تصدیق می کنند و صداقت خویش را نشان می دهند.وفا از جمله وفای به عهد و پیمان است که بیانگر صداقت انسان است؛ زیرا حقیقت صداقت، همان «صدق» است که نسبت واقعیت با حقیقت است؛ از همین روست که وقتی حضرت ابراهیم(ع) رویای خویش را با عملش تطبیق می کند، سخن از «صدق» است.و نیز هنگامی که خدا رویای حضرت رسول الله(ص) را تحقق و واقعیت خارجی می بخشد، سخن از «صدق» است. بنابراین، مطابقت واقعیت چیزی با حقیقت هستی همان «صدق» است؛ صادق نیز کسی است که قول و فعلش مطابق هم است و یک دیگر را تصدیق می کند.تصدیق پیامبران و رسالت آنان زمانی است که انسان به آن ایمان آورده و مطابق آن عمل کند. چنان که تصدیق ظن ابلیس زمانی اتفاق می افتد که انسان ها مطیع او می شوند و تحت ولایتش می روند.به هر حال، کسی که دین قیم و قوانین آن را تصدیق می کند، تلاش می کند که دخول و خروجش در هر امری مطابق آن باشد و بر خلاف آن عمل نکند و عصیان و طغیان نورزد. چنین انسانی نسبت به همان اصول دین قیم و قوانین آن از جمله عدالت، امانت، وفا به عهد و عقد و مانند آنها اهل تصدیق در قول و فعل است و شاکله وجودی اش او را جزو «صادقین» و «صدیقین» قرار می دهد.بنابراین، اهل وفای به عهد و عقد که فرمان الهی است؛ چنان که خدا می فرماید: به عهد (خود) وفا كنید كه از عهد سؤال می شود.از ویژگی ها و خصوصیات افراد با ایمان را وفای به عهد است، چنان که خدا می فرماید: مؤمنان آنها هستند كه امانت ها و عهد خود را مراعات می كنند.هم چنین دست یابی به مقام محسنین نیز در گرو و رهن وفای به عهد است که نشانه نیكوكاران است؛ چنان که خدا می فرماید: و نیكوكاران كسانی هستند كه به عهد خود هنگامی كه عهد بستند وفا می كنند.بنابراین وفای به عهد همان گونه که اهل فلاح و رستگاری و ایمان و محسنین و از اوصاف پیامبران است: در كتاب آسمانی خود از اسماعیل یاد كن كه او در وعده هایش صادق و رسول و پیامبر بزرگی بود. هم چنین از نشانه های انسانی است؛ زیرا انسان به حکم فطرت و عقل فطری و شناخت و گرایش هایش انسانی اخلاقی است که به اصول اخلاقی از جمله قوانین و سنت های دین قیم الهی به طور فطری گرایش دارد.پیامبر(ص) بر «خلق عظیم» است که او را در مقام «اسوه حسنه» برای کسانی قرار می دهد که به آخرت ایمان داشته و امیدوارند به بهشت رضوان الهی در آیند. ایشان خود دارای همه اسمای حسنای الهی و مظهر اتم و اکمل آن است؛ از همین روست که خدا ایشان را در جایگاه «وجه ربک ذوالجلال و الاکرام» قرار می دهدکه تجلیات همه اسمای حسنای الهی است که خاستگاه همه اصول اخلاقی است؛ زیرا فضایل اخلاقی چیزی جز تحقق و تخلق به صفات و اسمای حسنای الهی چون کریم، غفور، رحمن، رحیم و مانند آنها نیست. مومن می بایست برای محبوب شدن در پیشگاه الهی، با اتباع و پیروی از پیامبر(ص) و اطاعت از ایشان، محبوب خدا شود؛ زیرا محبوب شدن خلق نزد خالق جز به محبوب شدن در نزد پیامبر(ص) شدنی نیست و این به اتباع و اطاعت از ایشان است. در این حدیث پیامبر(ص) به صراحت به روشی اشاره می کند که انسان را محبوب در نزدش می سازد که از جمله آنها وفای به عهد است.رسول اکرم (ص)در جایی دیگر می فرماید: شش چیز را براى من ضمانت کنید تا من بهشت را براى شما ضمانت کنم، راستى در گفتار، وفاى به عهد، بر گرداندن امانت، پاکدامنى، چشم بستن از گناه و نگه داشتن دست از غیر حلال.مومنان دوست دارند که کارهایشان باقیات صالحات باشد، و به گونه ای عمل کنند که «قلب سلیم» و «حسنات» را با خود به عنوان «شاکله» شخصیتی خویش به آخرت ببرند. بنابراین همه تلاش آنان این است که به دین قیم و قوانین و سنت های الهی حاکم بر هستی از جان و جامعه و جهان عمل کنند و این گونه اصول اخلاقی را مراعات کرده و متخلق به اسمای حسنای الهی شوند؛همه اصول اخلاقی می بایست مورد عنایت و اهتمام قرار گیرد، اما برخی از آنان مهم تر از برخی دیگر است؛ چنان که از نظر قرآن، عدالت و عدالت قسطی، عفو از مصادیق «اقرب للتقوی» است که ملاک کرامت انسانی در نزد خدا است.ایمان به خدا و آخرت و تصدیق نسبت به آموزه های دین قیم الهی به سخن نیست، بلکه به عمل مطابق بدان است که همان «تصدیق» میان واقع و حق است. بنابراین، هر کسی مدعی اسلام و ایمان باشد ولی اصول اخلاقی را مراعات نکند، از دایره اسلام و ایمان بیرون است؛ چنان که رسول خدا (ص)می فرماید: سه چیز است که در هر کس باشد منافق است اگر چه روزه دارد و نماز بخواند و حج و عمره کند و بگوید من مسلمانم، کسى که هنگام سخن گفتن دروغ بگوید و وقتى که وعده دهد تخلف نماید و چون امانت بگیرد، خیانت نماید.امام صادق (ع)نیز می فرماید: به برادرت وعده ‏اى مده که وفاى به آن در توان تو نباشد.هم چنین و در روایت آمده که رسول خدا( ص)به یکى از اصحاب خود وعده داد که نزد خانه کعبه منتظرش مى باشد تا او برگردد، ولى آن مرد در پى کار خود رفته فراموش کرد برگردد، رسول خدا (ص)سه روز در آنجا منتظر ماند تا خبر به آن مرد رسید، به مسجد آمده عذر خواهى کرد. آرى این مقام صدیقین است که هیچ سخنى نگویند مگر آنکه بدان عمل کنند.بنابراین، انسان می بایست خود را نسبت به عهدی که می بندد «مسئول» بداند که بازخواست و مواخذه و عقاب نیز در پی آن خواهد بود اگر به عهدش وفا نکند. اصولا راستی و صداقت بلکه ایمان هر کسی را می بایست به وفای به عهدش جستجو کرد.البته چنین اشخاصی خودشان چوب رفتارشان را در همین دنیا می خورند؛ زیرا سلب اعتماد از ایشان می شود و مردم از ایشان اجتناب می کنند؛ البته آثار دیگری نیز برای بدعهدی آنان است که از جمله می توان به این سخن رسول اکرم (ص)اشاره کرد که فرمود: سه خصلت است که در هر کس باشد (آثارش) به خود او بر مى گردد: ظلم کردن، فریب دادن و تخلّف از وعده.همان گونه که لازم است تا به عهد وفا شود، هم چنین لازم است تا به وعده و قول و قرارها نیز وفا شود؛ البته این امر نسبت به کودکان می بایست بیش تر مورد اهتمام قرار گیرد؛ زیرا کودکان وعده را عین عهد و پیمان می دانند. از همین روست که رسول اکرم (ص)می فرماید: کودکان را دوست بدارید و با آنان مهربان باشید و هرگاه به آنان وعده دادید، به آن وفا کنید، زیرا آنان، روزى دهنده خود را کسى غیر از شما نمى دانند. در حقیقت کودکان والدین را در حکم خدا می دانند که رازق هستی است؛ پس اگر والدین و مردم نسبت به کودکان خویش بدعهدی کنند، کودکان را نسبت به خالق و رازق حقیقی بدبینی کرده اند. خلیل منصوری