راهکارهای قرآنی برای حفظ و رونق کشاورزی         

امنیت غذایی، از مهم‌ترین دغدغه‌های هر موجود زنده در دنیا است؛ زیرا بقایش به آن بستگی دارد. بر همین اساس گفته شده که سعادت و خوشبختی در تامین نان و امان است که از آن به آسایش و آرامش تعبیر می‌شود؛ زیرا نان‌اشاره به اقتصاد و آسایش و جنبه مادی بشر و امان ناظر به جنبه آرامشی روان است. هر چند که در دنیا به طور کامل و جامع و ابدی، چنین آسایشی و آرامشی فراهم نخواهد شد؛ اما اگر انسان مسیر درستی را بپیماید، در همین دنیا به سطح قابل قبولی از آرامش و آسایش می‌رسد، به طوری که امنیت نان و امان وی تامین می‌شود و هیچ مشکلی برای بقای تن و روان وی ایجاد نمی‌شود. نویسنده در این مطلب راهکارهای قرآنی برای تامین اقتصاد کشاورزی و حفاظت و صیانت از آن را تبیین کرده است.

یکی از مهم‌ترین راه‌های تامین اقتصاد و نان، کشاورزی در کنار دامداری و صید جانوران دریایی است. آنچه با اهمیت‌تر از همه است، تامین امنیت غذایی است که ضامن بقای تن انسان است؛ از این رو در آیات قرآن از اطعام برای رهایی از گرسنگی به عنوان مهم‌ترین جنبه مادی سعادت در کنار تامین امنیت جانی برای تامین سعادت روانی سخن به میان آمده است و خدا می‌فرماید: خدایی که از گرسنگی غذایشان داد و از خوف در امنیت نگه داشت.(قریش، آیه ۴)خدا در آیات قرآن، به کشاورزی و دامداری اهمیت بسیاری داده است؛ زیرا از طریق این روش‌ها است که امنیت غذایی برای بقای انسان فراهم می‌آید.انسان‌ها در دنیا همواره گرفتار اقسام مصیبت‌ها(بقره، آیه۱۵۶)، آزمایش‌ها(عنکبوت، آیات ۲ و ۳) و بلایا هستند، که بخشی ازآنها به شکل کیفر و مجازات گناهان است. به سخن دیگر، انسان با دو نوع مصیبت مواجه است، مصیبت‌هایی که ابتلا و آزمون الهی است؛ و مصیبت‌هایی که انسان به سبب گناهان و به عنوان کیفر و مجازات با آنها مواجه می‌شود.

هر دو نوع از مصیبت‌ها می‌تواند نعمتی را از انسان سلب و به نقمت تبدیل کند. بنابراین ممکن است که نعمت آسایش و آرامش از انسان سلب شود و انسان‌ها مثلا با بحران‌هایی مانند سیل و زلزله و جنگ یا خشکسالی و ترسالی و مانند آنها مواجه شوند.از نظر قرآن، کشاورزی نیز به عنوان یک بخش از زندگی مهم بشر نیز می‌تواند ابزاری برای کیفر یا ابتلاء باشد؛ البته این مصیبت‌ها همواره در قالب ترسالی یا خشکسالی و سیل و امور طبیعی به کشاورزی وارد نمی‌شود، بلکه گاه به شکل دزدی و یا آفات گیاهی یا هجوم ملخ یا جانوری نمایان می‌شود؛ به عنوان نمونه قرآن می‌فرماید: و داود و سلیمان را یاد کن هنگامى که در‌باره آن کشتزار که گوسفندان مردم شب‏هنگام در آن چریده(و آن را تباه کرده)  بودند، داورى می‌کردند و ما شاهد داورى آنان بودیم. (انبیاء، آیه ۷۸)هر آن چیزی که زینت زندگی دنیوی است می‌تواند به عنوان یک ابزار آزمونی و کیفری قرار گیرد که از جمله آنها زن و فرزند و مال و کشت است.(آل عمران، آیه ۱۴)پس احتمال اینکه کشاورزی انسان به سبب کیفر یا ابتلاء الهی آسیب ببیند وجود دارد، با این همه می‌توان به‌گونه‌ای عمل کرد که آسیب کمتری به انسان وارد شود و حتی در ابتلا و آزمون سربلند شد یا کیفری را دفع و رفع کرد و حتی به جلب نعمت رسید. این امر در همه ابعاد زندگی از جمله در بخش کشاورزی امکان‌پذیر است. پس برای صیانت و حفاظت از نعمت کشاورزی و بهره‌مندی از محصولات آن و نیز دفع آفات و بلایا می‌توان از اموری سود برد که در آیات قرآن بیان شده است. از نظر قرآن این راهکارها را می‌توان به دو دسته اصلی مادی و معنوی تقسیم کرد.راهکارهای مادی برای افزایش یا صیانت از کشاورزی شامل اموری چون شخم مناسب، آبیاری(بقره، آیه ۷۱)، سدسازی، بهبود و اصلاح خاک، صیانت از بذر و بهره‌گیری از نظرات کارشناسی و مانند آنها‌ اشاره کرد که در آیات قرآن از جمله آیات ۴۷ تا ۵۵ سوره یوسف و آیات سوره سباء بیان شده است.اما راهکارهایی که مدنظر در این مقاله است، ناظر به راهکارهای معنوی است که به برخی از مهم‌ترین آنها‌ اشاره می‌شود:۱- ایمان به خدا: ۲- تقوای الهی: ۳- استغفار: ۴- صدقه دادن و پرداخت حقوق مالی الهی: ۵- ما‌شاء‌الله گفتن: ۶- دعا:  ۷- خواندن آیاتی خاص: به نظر می‌رسد که خواندن برخی از آیات قرآن از جمله آیات ۶۳ تا ۶۵ سوره واقعه در دفع بلا و رفع آن نقش اساسی دارد و می‌توان ضامن محصولات کشاورزی باشد؛ زیرا این آیات به توحید فعل‌ اشاره دارد و شخص را به این نکته توجه می‌دهد که همواره زراعت را از خدا بخواهد:. این گونه است که دانه پرورش می‌یابد و همان طوری بی‌جان و مرده در زمین رها نمی‌شود و هیچ آفتی آن را نابود نمی‌کند مگر آنکه مشیت الهی به ابتلای شخص باشد که جزو اموری است که هیچ امری آن را دفع نمی‌کند.

حکایت آموزنده :مردی در کاروان‌سرا بود که صبح چون از خواب برخواست دید شتری از شتران او نیست. هیچ تأسف نخورد و بر شتر سوار شد و راه را ادامه داد.پرسیدند:«چرا غمی نخوردی؟»گفت:«گویند غم خوردن را سودی نیست؛ ولی من گویم غم خوردن را جایی نیست. آن که شتر من برده است یا نیازش داشته و برده است که صدقه من بر او از مالم محسوب می‌شود، یا نیاز نداشته و برده است؛ پس مالم حرامی داخلش شده بود و نمی‌دانستم و او مال حرام را از مال حلال من جدا کرد و مال مرا پاک کرد.»

از امام صادق (ع) پرسیدند:یوم الحسره، کدام روز است که خدا می فرماید: بترسان ایشان را از روز حسرت. حضرت جواب دادند: آن روز قیامت است که حتی نیکوکاران هم حسرت می خوردند که چرا بیشتر نیکی نکردند.پرسیدند: آیا کسی هست که در آن روز حسرت نداشته باشد؟ حضرت فرمودند:  آری، کسی که در این دنیا مدام بر رسول خدا صلوات فرستاده باشد.وسائل الشیعه ج۷