چشم‌چرانی؛ خیانت چشم          

نگاه به عنوان یک فعل طبیعی انسانی که از دریچه و ابزار چشم انجام می‌گیرد می‌تواند انسان را به اوج کمالی برساند و علم و شناخت و معرفت او را افزایش دهد یا آنکه او را در مسیر دلبستگی‌ها به دنیا و شهوات قرار دهد و او را اسیر و بنده هواهای نفسانی سازد و هبوط و سقوط را برای وی رقم زند.خیانت چشم در مصادیق مختلف و موارد متعددی اتفاق می‌افتد. چشم‌چرانی و نگاه دزدکی از موارد و مصادیق خیانت چشم است. شخص به‌گونه‌ای رفتار می‌کند که گویی به زن نامحرم نمی‌نگرد در حالی که زیر‌چشمی و دزدکی او را نگاه می‌کند. این نگاه به سبب اینکه تبعات و پیامدهای زیانباری برای شخص دارد و استفاده نادرست از عضوی که به امانت در اختیاراو نهاده شده ، امری حرام دانسته شده است.(یوسف، آیات ۵۱ و ۵۲(خداوند چنین نگاه دزدکی و چشم‌چرانی را به عنوان خیانت به خویشتن قلمداد کرده و از مردمان خواسته است تا از آن پرهیز کنند. این عمل موجبات خشم الهی را فراهم می‌آورد(آل عمران، آیات ۱۶۱ و ۱۶۲) و از محبت خدا دور می‌سازد (انفال، آیه ۵۸؛ و نیز نساء، آیه ۱۰۷) بنابراین فرصت برای کمال چشم و دستیابی به بصیرت و رویت خاص از دست می‌رود و خداوند ربوبیت اسمای کمالی دیگر را از او سلب می‌کند.دزدان چشمی چون مخفیانه این‌گونه اعمال را انجام می‌دهند و در حقیقت از مردم و نگاه دیگران شرم و حیا می‌کنند ولی نسبت به خداوند این‌گونه شرم و حیا نمی‌ورزند دشمن خداوند قلمداد می‌شوند و خداوند نیز آنان را رسوا می‌سازد و آبرویشان را می‌برد.(نساء، آیات ۱۰۷ و ۱۰۸(  برای رهایی از گرفتاری به خیانت چشمی راهکارهایی در قرآن مطرح شده است که از جمله آنها می‌توان به دوری از صحنه‌های محرک‌زا و فروهشتن چشم‌ اشاره کرد. خداوند در آیه ۳۱ و ۳۲ سوره نور می‌فرماید: «به مؤمنان بگو چشم‌های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند و عفاف خود را حفظ کنند این برای آنان پاکیزه‌تر است. خداوند از آنچه انجام می‌دهند آگاه است؛ و به زنان با ایمان بگو چشم‌های خودرا (از نگاه هوس‌آلود) فروگیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را، جز آن مقدار که نمایان است آشکارننمایند». در این آیه بصراحت دستور داده شده که زن و مرد از نگاه‌های هوس آلود پرهیز کنند.در شأن نزول آیه فوق از امام باقر(ع) ‌نقل شده است که: جوانی از انصار در مسیر خود با زنی رو به رو شد چهره آن زن، نظر آن جوان را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت. هنگامی که زن گذشت جوان همچنان با چشمان خود او را بدرقه می‌کرد در حالی که راه خود را ادامه می‌داد تا اینکه وارد کوچه تنگی شد و باز همچنان به پشت سر خود نگاه می‌کرد ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشه‌ای که در دیوار بود صورتش را شکافت! هنگامی که زن گذشت (و از چشم او ناپدید شد) جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاری است و به لباس و سینه‌اش ریخته! (سخت ناراحت شد) با خود گفت: به خدا سوگند من خدمت پیامبر(ص) می‌روم و این ماجرا را بازگو می‌کنم، هنگامی که چشم رسول خدا(ص) به او افتاد، فرمود چه شده است؟ جوان ماجرا را نقل کرد، دراین هنگام آیه فوق نازل شد. از امیرمومنان علی(ع) نیز روایت شده که فرمود: چشم‌پوشی از نگاه بهترین عامل بازداری از شهوت است.برای کنترل نگاه حتی خوب است از نگاه به لباس زیر زنان پرهیز شود: اگر توان داری به جامه زنی که برای تو حلال نیست نگاه نکنی، نگاه نکن .توجه به زیان‌های دنیوی و آخرتی خیانت چشم می‌تواند خود عامل بازدارنده باشد. از رسول خدا(ص) روایت شده که فرمود: «هر کس چشم را از نگاه حرام و هوس‌آلود پر کند خداوند در روز قیامت آن را از آتش پر می‌نماید، مگر توبه کند و از راه (نادرست) باز گردد.»(میزان الحکمه ، ج ۱۰، ص ۷۷)همچنین توجه به فوائد ترک گناه و رسیدن به کمالات، خود عامل دیگری برای ترک این گناه است. علی(ع) فرمود ؛ چشم‌های خود را فرو بندید تا عجاب (عالم معنی) را مشاهده کنید.» و حضرت امام‌صادق(ع) نیز فرمود: کسی که نگاه به نامحرم را ترک گوید برای خدا نه غیر خدا به دنبالش خدا شیرینی ایمان را به او می‌چشاندو قرآن هم می‌فرماید: این نگاه نکردن پاکیزه‌تر است برای آنان».(نور، آیه ۳۰)اگر شخص، خود را در محضر خدا بداند و بر این باور باشد که عالم محضر خداوند و او حتی مخفی‌ترین‌ها را می‌داند: و  از نگاه دزدکی آدمی نیز آگاهی دارد، در آن صورت است که رفتار خویش را تغییر می‌دهد و از خدا شرم و حیا کرده و از گناه در برابر دیدگان حضرت حق پرهیز می‌کند.
از علی(ع) سؤال شد که چگونه می‌توان از حرام چشم فرو بست؟ در پاسخ فرمود: با اطاعت و فرمانبرداری از سلطانی که مطلع بر اعمال مخفی توست». از بهترین راه‌های چشم از حرام بستن، حاضر و ناظر دانستن ناظر آگاهی است که بر همه اعمال آشکار و نهان ما احاطه دارد و از سر ضمیر، مطلع است و هم اوست که فردای قیامت حسابرس و حاکم است.
خداوند در قرآن می‌فرماید: خدا از خیانت چشم‌ها آگاه است.» و در حدیثی در تفسیر آیه می‌خوانیم: «منظور نگاهی است که شخص، در حال نگاه وانمود کند که نگاه نمی‌کند، خدا از این نگاه آلوده نیز با خبر است.» رسول خدا (ص)چشمان با ارزش را این گونه توصیف می‌کند: همه چشم‌ها روز قیامت‌گریانند جز سه چشم: چشمی که از ترس خدا بگرید، چشمی که از نامحرم فرونهاده شود، چشمی که در راه خدا (و پاسداری از کیان اسلام) شب زنده دار باشد. نگاه، دریچه‌ای به سوی گناه و سقوط است؛ چرا که دل با دیدن، گرفتار می‌شود و در زنجیری از گناهان می‌افتد که او را به ورطه نابودی و سقوط از مقام انسانیت می‌کشاند.انسان همواره در حال نظر کردن و نگریستن است و برای همین چشم خویش را باز نگه می‌دارد و سر می‌گرداند تا اطلاعات و دانشی از پیرامون به دست آورد و منافع خویش را تامین و از مضرات پرهیز کند. پس گردش چشمان و نگاه کردن اختیاری چشم همانند نفس کشیدن است، ولی انسان باید توجه داشته باشد که این نگاه و نظر می‌تواند به دیدن تبدیل شود و از حالت غیرطبیعی به اختیاری تغییر ماهیت دهد. از این رو میان نگاه نخست و نگاه‌های پس از آن، تفاوت حکمی و آثاری است! یعنی یک حکم حلال و جواز، به حرام تبدیل می‌شود و به تبع آن، آثار آن بر دل و جان و روح آدمی باقی خواهد ماند. گاه این آثار می‌تواند بسیار مخرب و زیانبار باشد. از این رو امام صادق(ع) نگاه دوم را خطرساز و نگاه سوم را هلاکت بار دانسته و می‌فرماید: نگاه اول (ناخودآگاه به نامحرم) برای تو جایز و حلال است؛ و نگاه دوم ممنوع است و حرام؛ و نگاه سوم، هلاکت بار است. خداوند در آیات ۳۰ و ۱۳ سوره نور، چشم چرانی را زمینه‌ساز آلودگی به فحشا و فساد جنسی دانسته و به مؤمنان هشدار می‌دهد که مراقب نگاه‌های خود باشند و اجازه ندهند که به چریدن خود ادامه دهد و حرکات خیانت‌آمیز داشته باشد. در این آیات که حکم حرمت چشم‌چرانی و نگاه به نامحرمان بیان شده، به این نکته توجه می‌دهد که انسان‌ها به سبب همین نگاه و چشم‌چرانی گرفتار زنا می‌شوند.  از نظر آموزه‌های اسلام نگاه به نامحرم حتی به لباس و مو و جاهایی که از نظر شرعی جایز است مانند دست و چهره، زمانی که آدمی را به گمراهی می‌کشاند حرام است. با این همه، اگر این نگریستن به نامحرم، چنین تاثیری نداشته باشد باز می‌بایست از آن پرهیز کرد؛ زیرا تاثیرات بد وضعی خود را بجا خواهد گذاشت. از این رو از حضرت مسیح(ع) نقل شده است که فرمود: هرگز تیزنظر نباش به سوی چیزی که برایت حلال نیست؛ زیرا تا زمانی که چشمت را حفظ کنی دامنت آلوده به زنا نمی‌شود و اگر بتوانی به لباس زنی که برایت حلال نیست نگاه نکنی، این کار را انجام بده.» نگاه حرام علاوه ‌بر آثار جسمی آثار روانی نیز به دنبال دارد،. از جمله حسرت و افسوسی که بر دل‌ها می‌رود. علی(ع) نسبت به نگاه کردن هشدار می‌دهد و می‌فرماید: هر کس چشم خویش را آزاد گذارد، همیشه اعصابش ناراحت بوده و به آه حسرت دائمی گرفتار می‌شود.» و در جای دیگر فرمود: هر کسی چشم را رها کند زندگی فعلی خود را به رنج و ناراحتی گرفتار کرده است.» و حضرت امام صادق(ع) فرمود: چه بسیار نگاه‌ها که حسرت طولانی و همیشگی را در پی دارد.» این حسرت به دلایل مختلف ممکن است پدید آید که یکی از آنها عدم دسترسی به آنچه دیده است. وقتی انسان نتواند چیزی را به دست آورد، درحسرت آن می‌ماند که گاه این حسرت به حسد تبدیل می‌شود و در شکل فعلی آن رفتار آدمی را نیز تغییر می‌دهد که نمونه آن قتل برادر و مانند آن است. (یوسف، آیه ۹؛ مائده، آیه ۳۰(
در حقیقت انسانی که نگاهی شهوت انگیز دارد، عقل خویش را به تباهی می‌دهد و نگاه، زمینه‌ساز شهوت و شهوت موجب زوال عقل می‌شود. از این رو حضرت امیرمومنان علی(ع) نسبت به هرگونه شهوت برخاسته از رفتارهای نادرست از جمله چشم چرانی هشدار می‌دهد و می‌فرماید: نابودی عقل در هواپرستی و شهوت است.» بنابراین در بیان آثار نگاه حرام و چشم‌چرانی می‌توان به مسائلی چون ارتکاب به زنا، حسرت و نومیدی، افسردگی و ناراحتی، آسیب‌های جسمی و روحی و اختلافات خانوادگی و جدایی همسران و فروپاشی بنیاد خانواده، تعرض افراد بیماردل و مانند آن ‌اشاره کرد.