مسجد النبی(ص) ولنجک

مقام والدین در آموزه های قرآنی           

نقش والدین در سازه هر انسانی، بی بدیل و بی نظیر است؛ هر چند که این نقش در باره کالبد انسانی در دنیا پررنگ تر است؛ ولی نمی توان نقش والدین را در سازه روانی و نفس انسانی نادیده گرفت؛ به ویژه که از نظر قرآن، کالبد انسانی در روان و نفس انسانی نقش اساسی دارد و روح دمیده در کالبد متاثر از کالبد در شرایطی قرار می گیرد که حتی سعادت و شقاوت را می تواند رقم زند. از این رو، خواسته و ناخواسته والدین نه تنها در کالبدسازی بلکه در نفس پروری نقش کلیدی و اساسی دارند. ازهمین روست که در انتخاب همسر برای استمرار و تداوم نسل بسیار تاکید شده و از والدین نیز خواسته شده تا در تولید نسل اموری را پیش از بارداری و آبستنی و همزمان و پس از آن مراعات کنند تا فرزند و نسلی مبارک با تمام کمالات ظاهری و باطنی داشته باشند.به سخن دیگر، فرزندان تنها وارث اموال والدین خویش نیستند(نساء، آیه ۷)، بلکه وارث همه خصوصیات ظاهری و باطنی والدین خویش نیز هستند؛ زیرا این والدین هستند که با لقاح و انتقال منی(قیامت، آیات ۳۷ و ۳۸؛ ، صفات ظاهری را به فرزند منتقل کرده و در فرآیندی این منی به علقه سپس مضغه تبدیل شده و کالبد انسانی شکل می گیرد تا بستری برای دمیدن روح الهی و پذیرای انشاء و ایجاد نوین و جدید باشد و نفس انسانی در حالت اعتدال و تسویه کامل تحقق یابد.اصولا این حرکت جوهری ایجاد کودک و نسلی جدید از انسان، در والدین آغاز و در خارج به کمال می رسد؛ زیرا والدین در همه مراحل حتی پس از تولد در اشکال تربیتی نقش اساسی در سازه شخصیتی هر انسانی دارند؛

احترام به والدین و نگه داشت حرمت آنان در آموزه های وحیانی مورد تاکید است. در بسیاری از احکام نسبت به والدین، تنها به این عنوان بسنده شده است، بی آن که قیدی دیگر در آن ملاحظه شود. بنابراین، فرقی میان والدین مثلا مسلمان با غیر مسلمان نیست و بر فرزندان است بی توجه به دیگر عناوین، حقوق والدین مراعات را کنند. البته برخی از حقوق والدین و تکالیف فرزندان منوط به داشتن اسلام است؛ اما این حقوق خاص والدین مسلمان به معنای بی احترامی نسبت به والدین غیر مسلمان نیست. بر همین اساس، در آموزه های وحیانی قرآن بر لزوم رفتار شایسته با والدین مشرک، در امور دنیایى تاکید شده است.(لقمان، آیات ۱۴ و ۱۵)از نظر قرآن، تا اندازه حرمت والدین ارزشمند و مهم است که بى‌حرمتى به والدین گناهی بزرگ است به طوری که بخشش خداوند نیازمند توبه از سوی فرزندان گناهکار است.(اسراء، آیات ۲۳ و ۲۵)خدا به مردمان هشدار می دهد که هر گونه گستاخى و بى‌احترامى به والدین، موجب محکومیت شخص به عذاب حتمى الهى خواهد شد.(احقاف، آیات ۱۵ تا ۱۸) بنابراین، فرزندان می بایست نسبت به والدین کمال احترام را گذاشته و از کوچک ترین رفتار بد و زشت حتی اف گفتن خود داری کنند؛ زیرا هر گونه بی ادبی و پرخاش به والدین، از نظر قرآن، جزو اعمال ناپسند و منفور در خداوند است و مجازات سخت و شدیدی را به همراه خواهد داشت.احترام به شکلی مراعات والدین در سطح عدالت و مقابله به مثلی است که به سبب زحمات والدین باید از سوی فرزندان انجام شود؛ اما احسان در دو مرتبه احسان عفوی و احسان اکرامی مراعات حقوق والدین در سطوح تقوای خاص و اخص است که باید از سوی هر مسلمانی مراعات شود. بنابراین، خدا از مسلمانان می خواهد تا نسبت به والدین در سطح احسانی و اکرامی رفتار کنند و محاسن و مکارم اخلاقی را به جا آورده و با ایثارگری فراتر از عدالت با ایشان برخورد داشته باشند.از نظر قرآن، احسان و ملاطفت با والدین وجوب شرعی است که عقل و نقل آن را تایید و امضا می کند. خدا برای والدین چنان اهمیتی قایل است که احسان به ایشان را در کنار توحید و وجوب عبادت توحیدی قرار داده است. با آن که از مردم خواسته تا به خدا شرک نورزند و اهل توحید باشند، با این همه توجه به والدین در سطح احسان را شرک نمی داند و آن را در طول عبادت و بندگی خود از نخستین مظاهر بندگی خدا و توحیدمحوری می داند.(نساء، آیه ۳۶؛ بقره، آیه ۸۳؛ انعام، آیه ۱۵۱).اگر کسی دنبال حکمت عملی است که از نظر قرآن «خیر کثیر» است، باید احسان به والدین را به عنوان یکی از برجسته ترین اعمال حکیمانه دانسته و به آن پای بند باشد.

در حقیقت، عمل به توصیه‌هاى الهى از جمله احسان به والدین، نشانه رشد و شکوفایى عقل انسانی است؛ زیرا این حجت باطنی همان چیزی را تایید و امضا می کند که حجت ظاهری و نقل وحیانی آن را امضا کرده است. پس اگر در اجتماعی این امور فطری پذیرفته نشود، شکی نیست که آن اجتماع از عقلانیت سودی و بهره ای نبرده است .از نظر قرآن، نیکى به پدر و مادر، موجب ستایش و مدح خداوند است و پروردگار و خالق هستی و انسان چنین عملی را محبوب می شمارد و آن را تشویق و ترغیب می کند.(مریم، آیه ۱۴؛ نساء، آیه ۳۶؛ بقره، آیه ۸۳؛ انعام، آیه ۱۵۱) پس شارع مقدس از دو طریق تکوینی و الهامات فطری و طریق تشریعی و الهامات وحیانی اسلام محبوب بودن این عمل را بیان کرده و آن را از مصادیق «راضیه مرضیه» دانسته است که نفس مطمئن به آن دست می یابد. پس صراط مستقیم نفس فطری و اسلام وحیانی هر دو در قالب عقل و نقل این حکم الهی را بیان کرده است.از نظر قرآن احسان به والدین آثار و برکاتی در زندگی فرزندان دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیراشاره کرد: 1-تقوای الهی: از نظر قرآن، فلسفه آفرینش انسان عبادت و بندگی است.و این تقوای الهی بستری برای ظهور و بروز اسمای الهی در انسان می شود و انسان رنگ خدایی گرفته (بقره، آیه ۱۳۸) و به عنوان مظهر اسمای الهی در مقام ربوبیت ظهور کرده (آل عمران، آیه ۷۹) و خلیفه خدا در هستی از قرارگاه زمین می شود.(بقره، آیات ۳۰ تا ۳۳) یکی از راه های کسب چنین تقوایی، احسان به والدین است که در کنار عبادت خاص برای خدا از مهم ترین عبادت های عام برای خدا است.(انعام، آیات ۱۵۱ و ۱۵۳)  2-مقام صالحین: در آیات قرآنی بیان شده که پیامبران در مقام صالحین هستند؛ زیرا این مقام بسیار ارزشمند و دارای آثار و برکات بسیاری است که در آیات قرآنی بیان شده است؛ زیرا از نظر قرآن تنها راه رستگاری و رهایی از خسران و زیان ابدی، عمل صالح است که انسان را به مقام صالحین می رساند.(عصر، آیات ۱ تا ۳) در این میان برخی از اعمال صالح در درجه اول اولویت است که از جمله آنها احسان به والدین است که انسان را به مقام صالحین می رساند.(عنکبوت، آیات ۸ و ۹) 3-عفو و گذشت از بدی ها: از نظر قرآن یکی از راه هایی که انسان بتواند از آثار و تبعات خطا و گناه در امان ماند و خدا از همه گناهان وی در گذرد و عفو نماید، احسان به والدین است.(احقاف، آیات ۱۵ و ۱۶)  4-قبولی اعمال: خدا به صراحت از پذیرش اعمال احسان کنندگان به والدین سخن گفته است تا این گونه ارزش این عمل صالح را در حد عالی آن بیان کند.(احقاف، آیات ۱۵ و ۱۶)  5-ارزش گذاری در سطح عالی: از نظر قرآن، خدا همه چیز را بر اساس عدالت پاداش می دهد که جزای وفاق نامیده می شود.(نباء، آیه ۲۶) اما در کارهای نیک فراتر از عدالت با افراد برخورد کرده و پاداش مضاعف می دهد. از جمله این عوامل احسان به والدین است که موجب می شود تا دیگر اعمال نیکی که در کنار این عمل قرار گیرد، از ارزش و بهایی بیش تری برخوردار شود و در حقیقت کارهای کم اهمیت و کم بها نیز به پربهاترین قیمت گذاری و خریداری شود.(احقاف، آیات ۱۵ و ۱۶) 6-محبوبیت در نزد خدا: در میان اعمال نیک و محبوب خدا، احسان به والدین مطرح است. بنابراین، کسی که بخواهد محبوب خدا شود، بهتر است که احسان به والدین داشته باشد.(نساء، آیه ۳۶)  7-پاداش بزرگ و مضاعف: از نظر قرآن، احسان به والدین از چنان ارزشی برخوردار است که خداوند برای محسنان پاداشی بزرگ و مضاعف در نظر گرفته است.  8-رهایی از خواری و ذلت: از نظر قرآن، کسی که به والدین عنایت و احسان دارد، از خواری و ذلت در امان مانده و از خشم و بغض الهی رها می شود. رهایی از گمراهی: صراط مستقیم الهی عبادت خدا و احسان به والدین و مانند آن ها است.  9-رهایی از خیال بافی و فخرفروشی: از نظر قرآن، مهم ترین عاملی که انسان را از عبادت و بندگی و نیز کارهای احسان و نیکی چون نیکی به والدین و مساکین و مانند آن ها باز می دادر، خیال بافی است که موجب تکبر و غرور شده و انسان را به تفاخر و فخرفروشی سوق می دهد. 10-رهایی از شقاوت ابدی: از نظر قرآن، کسانی که مطیع والدین نباشند و به احسان و تکریم آنان نپردازند، گرفتار شقاوت و بدبختی در دنیا و آخرت می شوند(مریم، آیه ۳۲)؛ .چنان که گفته شد، احترام و تکریم والدین واجب و احسان به آنان در قالب احسان عفو و احسان اکرامی لازم و ضروری است. برای تحقق حقیقت احسان و تکریم باید همه ابعاد و جوانب ادب با آنان مراعات شود و هیچ گونه کوتاهی انجام نشود. بنابراین، نباید در هنگام خدمت رسانی به آنان سخن از خستگی کرد و کلماتی چون اف بر زبان راند که بیانگر خستگی و درماندگی است.(اسراء، آیه ۲۳)از دیگر آداب احسان به والدین این است که آنان را زیر بال و پر خود بگیریم و همانند کودکی در میان سالی و پیری از آنان مراقبت کنیم. از دیگر آدابی که باید از سوی فرزندان مراعات شود، مراعات حقوق والدین در هنگام استراحت به ویژه هنگام استراحت ظهر است. در این ساعت فرزندان نباید وارد اتاق مخصوص والدین شوند و مزاحمتی را ایجاد کنند.(نور، آیه ۵۸) از نظر قرآن، والدین، داراى بالاترین و مهم‌ترین حق، در میان مجموعه حقوق انسانها بر یکدیگر است و ارزش آنان را نمی بایست با دیگر انسان همتراز و همسان دید؛ از همین روست که خدا در قرآن، در مقام بیان حقوق متقابل گروههایى از انسانها، حق والدین را مقدّم بر همه آنها و پس از حق خویش قرار داده است.(بقره، آیه ۸۳؛ نساء، آیه ۳۶؛ اسراء، آیات ۲۳ و ۲۶)فرزندان در همه چیز جز دعوت والدین به شرک و کفر، به مخالفت با والدین بپردازند؛ اما در هر کاری دیگر باید اطاعت آنان را همانند اطاعت خدا بدانند و از دستورهای آنان سرپیچی نکنند (عنکبوت، آیه ۸؛ لقمان، آیات ۱۴ و ۱۸)اصولا احسان تنها در انفاق مالی خلاصه نمی شود، بلکه هر گونه رفتاری نیک در قالب تکریم و احترام نیز از مصادیق احسان است. البته احسان مالی می تواند بخشی از علاقه و محبت باطنی را به نمایش گذارد. از همین روست که اعطاى بخشى از مال به والدین، هنگام نوشتن وصیّت و تقسیم اموال دارای مستحب دانسته شده است.(بقره، آیات ۱۸۰)البته همان طوری که نباید به والدین ظلم کرد، نباید به دیگران ظلم کرد و احسان و خدمت به والدین نباید موجب ظلم به دیگران شود حتی به نفع والدین تمام شود. بنابراین، رعایت عدالت نسبت به دیگران حتی در صورت ضرر به والدین یا عدم نفع آنان واجب است و هرگز عدالت نباید فدای رابطه خویشاوندی باشد.(نساء، آیه ۱۳۵)تاکید قرآن به پرهیز و اجتناب از اهانت و بی ادبی نسبت به والدین از آن روست که این رفتار آثار و تبعات خطرناکی در همین دنیا داشته و مشکلات و گرفتاری هایی را موجب می شود؛ زیرا چنین اشخاصی مغضوب خدا بوده و خشم و غضب الهی را به سوی خویش جلب و جذب می کنند. (احقاف، آیات ۱۵ تا ۱۸) از آن جایی که پیری انواع مشکلات را به دنبال دارد و والدین در این سن کم حوصله و حتی لجاج باز و گاه چون کودک اهل قهر و ناز کردن هستند، باید بیش تر مراقب رفتار خود بود تا والدین رنجیده خاطر نشوند. از همین روست که وظایف فرزندان نسبت به والدین در سنین پیری سخت تر و دشوار تر از هر زمانی دیگر است.