ملکوتی شدن، فلسفه اندیشیدن             

یکی از مفاهیم کلیدی قرآن، نظر کردن به ویژه در ملکوت است. نظر کردن به معنای نگریستن جست و جوگرایانه دقیق است. این نگریستن چه با ابزار و آلات مادی چشم باشد و چه با ابزار غیر مادی چشم قلب،‌ در راستای یافتن و دانستن است.

از نظر آموزه های قرآنی، انسان باید همان طوری که به ظاهر ملکی و مادی چیزها می نگرد با دقت نظر خویش چنان عمیق و ژرف بنگرد تا ملکوت و باطن چیزهای مادی برای وی قابل رویت و دیدن شود. لازم است تا نظری دقیق به دو دسته از آیات کتاب تکوین و کتاب تدوین داشته باشد. البته از نظر قرآن، کتاب تکوین الهی دارای دو بخش انفسی و آفاقی است(فصلت، آیه ۵۳) و کتاب تدوین الهی قرآن نیز دارای دو بخش ناظر به طبیعت مادی و طبیعت غیر مادی است که شامل خدا و فرشتگان و قیامت و مانند آن ها است که در اصطلاح قرآنی از آن به عالم غیب یاد می شود. ‍پس انسان باید در مقام تفکر نظری تعقلی، در عالم شهادت و عالم غیب نظر کند،‌ و از آن جایی که بخش عمده اطلاعات درباره عالم غیب از طریق کتاب تدوینی قرآن دست یافتنی است،‌ لازم است تا این آیات نظری دقیق شود که در اصطلاح از آن به تدبر یاد می شود(نساء، آیه ۸۲)، زیرا تدبر در قرآن عبور از واژگان به مفاهیم و از مفاهیم به حقایقی است که ملکوت این واژگان و گزاره ها را تشکیل می دهد. بنابراین، از نظر قرآن، تنها راه رسیدن به حقایق غیبی در سطح عالی تدبر در قرآن و عبور از ظاهر واژگان و کلمات و جملات به باطن آن ها و از مفهوم به منطوق حقیقی آن ها است. خدا می فرماید: آیا در قرآن تدبر نمی کنند یا بر قلوب آنان قفل است.(محمد، آیه ۲۴) از این آیه به دست می آید قلوبی که قفل شده توانایی تدبر در قرآن را از دست می دهد.از نظر قرآن، هدف و فلسفه نظر و نگریستن دست یابی به ملکوت آسمان و زمین، یعنی هستی است تا این گونه دانسته شود فلسفه هستی چیست و مسوولیت انسانی در قبال زندگی او در هستی چیست؟ ملکوت و باطن هر چیزی تعیین کننده است، زیرا این ملکوت هر چیزی است که فراتر از ظاهر بیانگر راه حقی است که انسان باید بشناسند و برود. اگر کسی گرفتار ظاهر شود همانند بلقیس ملکه سبا و مردم جاهلی او خواهند بود که آفریده را می بینند و آفریدگار را نمی بینند و در بند ظاهر شده و به جای خدای خورشید پرستی،‌ خورشید ‍پرست می شوند،از همین روست که حضرت سلیمان علیه السلام با نمایشی از آراستن تخت خودش(نمل،‌ آیات ۴۱ و ۴۲) و نیز آبگینه سازی به او نشان می دهد که باید نظر دقیق کرد و از ظاهر به باطن و از ملک به ملکوت رفت. چنین نمایشی از حقیقت موجب شد تا ملکه سبا به ملکوت دست یافته و به پروردگار عالمین ایمان آورد. بنابراین، اگر شخص خود با دقت نظر بتواند از ملک به ملکوت برود،‌ در مسیر درست گام برداشته است،‌ و اگر چنین توانایی ندارد باید او را در این مسیر قرار داد تا اهل دقت نظر شود. با دقت نظر در ملک است که انسان می تواند به بصیرت و بینایی واقعی دست یابد و بنده ای شود که به سمت و سوی خدا با توبه واقعی باز می گردد و در مسیر شدن های کمالی به سوی خدا گام بر می دارد،‌ چنان که خدا در آیات قرآنی به این حقیقت توجه داده است.(ق، آیات ۶ تا ۸)البته خدا به انسان این توجه را می دهد که سنت های حاکم بر هستی شامل سنت ها و قوانین تکوینی الهی مربوط به جهان،‌ جان و جامعه است. پس همان طوری که انسان باید به سنت های حاکم بر هستی توجه داشته باشد،‌ به سنت های الهی حاکم بر جان و جامعه نیز توجه یابد.از نظر قرآن دقت نظر در سرنوشت اقوام خود بهترین راه در یافتن سنت های الهی حاکم بر اجتماع است تا بتوان با درنگ و تانی در این قوانین و سنت های الهی خود را از آثار بد و فرجام زشت رهایی بخشید. بنابراین، یکی از راه های دست یابی به قوانین و سنت های الهی دقت نظر و تحلیل اوضاع اجتماعی است. این همان دقت نظری است که خدا در قرآن به آن توجه می دهد تا انسان به ملکوت هر چیزی دست یابد و بتواند موقعیت خویش و دیگران را تحلیل و کار درست را انتخاب و انجام دهد.خدا در جایی دیگر نیز همین مطلب را این گونه بیان می کند: آیا در زمین نگشته‏ اند تا ببینند فرجام کسانى که پیش از آنان بودند چگونه بوده است آنها به مراتب از حیث تعداد بیشتر از آنان و از حیث نیرو و آثار در روى زمین استوارتر بودند ولى آنچه به دست مى ‏آوردند به حالشان سودى نبخشید. (غافر، آیه ۸۲)

از نظر قرآن، هر انسانی باید در اندیشه رویت ملکوت از طریق نظر کردن در ملکوت باشد. به این معنا که ملکوت را بنگرد تا امکان رویت و دیدن آن فراهم آید.البته خدا به برخی از انسان ها توجه و عنایت خاص دارد و ملکوت هر چیزی را به آنان ارایه می دهد و می نمایاند. چنان که خدا به حضرت ابراهیم علیه السلام ارایه داده است. خدا می فرماید: و این گونه ملکوت آسمانها و زمین را به ابراهیم نمایاندیم تا از جمله یقین‏ کنندگان باشد.(انعام، آیه ۷۵)از این آیه به دست می آید فلسفه و هدف از ارایه ملکوت دست یابی به یقین است. از آن جایی که یقین دارای مراتب سه گانه شامل علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین(تکاثر،‌ آیات ۵ و ۷، واقعه ، آیه ۹۵) است به طور طبیعی می توان گفت که با ارایه الهی مراتب سه گانه برای حضرت ابراهیم(ع) فراهم آمده و آن حضرت از سه گانه یقین بهره مند شده است.انسان با نظر تفکری و دست یابی به حقایق و ملکوت هر چیزی دست کم به مقام رویت می رسد که علم قطعی و یقین علمی برای او حاصل خواهد بود. این گونه است که دیگر شک علمی برای او نمی ماند و در احتجاج حجت تمام داشته و در مقام عمل نیز بهتر می تواند از خود را از تردید عملی رهایی بخشد. البته باید توجه داشت که علم الیقین و رویت علمی تضمین کننده عمل قطعی و عزم نیست ، چنان که حضرت آدم(ع) با همه قطع و یقین علمی از شجره ممنوع تناول کرد. اصولا بسیاری از اهل یقین گرفتار جحد و انکار قلبی می شوند. چنان که خدا می فرماید: و با آنکه دلهایشان بدان یقین داشت از روى ظلم و تکبر آن را انکار کردند. پس ببین فرجام فسادگران چگونه بود. (نمل، آیه ۱۴)هدف نهایی ملکوتی شدن جان آدم ها با صیرورت و شدن هایی است که در قالب تعلیم و تزکیه در مدار و محور صراط مستقیم اسلام فطری و شریعت محور به دست می آید. از نظر قرآن، مطالعه در ملکوت آسمانها، مستلزم باور به مرگ و اعتقاد به زنده شدن پس از آن(اعراف، آیات ۱۸۲ تا ۱۸۶)، ایمان آوری به قرآن و اجتناب از تکذیب آن‌رهایی از تحیر علمی و طغیانگری عملیو هدایت و دوری از گمراهی خواهد بود.اصولا کسی که به ملکوت هر چیزی نظر کند حتی اگر به مقام رویت نرسد به این نکته دست می یابد که ملکوت هر چیزی همان هستی خدا است و این که خدا مالک و آفریدگار هر چیزی است . رسیدن به چنین ملکوتی به معنای آن است که مالکیّت انحصارى خداوند بر ملکوت اشیا، دلیل حمایت او از همه هستى در برابر بدیها و ناگواریها و بى‌نیازى او از هرگونه حمایتى دیگر است(مومنون، آیه ۸۸)ِ این گونه است که انسان همانند امیرمومنان امام علی(ع) می شود که در باره در مقام تحقق مقام رویت می فرماید: چیزی ندیدم مگر آن که خدا را قبل و بعد و با آن دیدم.