مسجد النبی(ص) ولنجک

نظام دایره ای و نقش آن در زندگی                           

از نظر قرآن، نظام هستی بر مدار دایره ای سامان یافته است و همه هستی در یک دایره در حرکت است که از آن به «انا لله و انا الیه راجعون» تعبیر شده است. البته این نظام «دایره» ای در اجزاء هستی نیز جاری است و مهم تر از آن در زندگی بشر به ویژه در دنیا و عالم برزخ است که در اصطلاح عمومی از آن به «عالم قبر» نیز تعبیر می شود؛ زیرا فشار قبر، همان فشاری است که در عالم برزخ بر بدن برزخی نه جسد مادی  وارد می شود.از نظر آموزه های قرآنی، نظام دایره ای در سرنوشت و سعادت و شقاوت بشر نقش به سزایی دارد؛ زیرا هر حرکت انسان در جهت نظام آفرینش یا ضد آن می تواند آثار بسیار مثبت یا منفی به جا گذارد؛ زیرا در نظام دایره ای، هر حرکتی برای ابد در دایره باقی می ماند و نه تنها کاهش نمی یابد، بلکه با بازگشت و برخورد با دیگر اجزای هستی، می تواند آثار مثبت یا منفی به جا گذارد که بازگشت آن به سمت انسان نیز می تواند بر شدت آن بیافزاید.بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، از آن جایی که عمل انسانی در دنیا به شکل مستقیم و در عالم برزخ به شکل غیر مستقیم تاثیرات دایره ای دارد، انسان می بایست مواظب اعمال صالح و طالح باشد؛ زیرا هر عملی که از انسان صادر می شود، در همه هستی می گردد و پس از تاثیرگذاری و کنش بر آنها، با بی نهایت واکنش به سوی انسان باز می گردد. این گونه است که شخص می بایست بداند هر عملی تا چه اندازه یعنی بی نهایت تاثیرات مثبت و منفی به جا می گذارد.البته از نظر قرآن، سازه های اخروی؛ یعنی بهشت و دوزخ هر انسانی «مختص» اوست و شناسنامه او را دارد. بنابراین، اعمال اوست که با آثار و پیامدها و بازتاب هایش او را برای ابدیت می سازد.مهم ترین آیات قرآنی می توان به «انا لله و انا الیه راجعون» اشاره کرد؛ که به صراحت از نظام «از اویی به سویی او» اشاره شده است. هر چند که به نظر می رسد که این بازگشت به شکل خطی «نزول و عروج» باشد.ولی با درنگ در آیات قرآنی دانسته می شود که نظامی که مطرح است، همان نظام دایره ای است؛ زیرا تنها در نظام دایره ای است که می توان از بی نهایت و ابدیتی سخن گفت که سرانجام و فرجامی دارد؛ دیگر آن که در یک نظام دایره ای ، هماره نقطه مرکزی وجود دارد که پیرامون دور آن نقطه در گردش است و کل اجسام در محیط دایره نسبت به مرکز سنجیده و محاسبه می شود؛ در حالی که در حرکت خطی چنین قانونی وجود ندارد. به سخن دیگر، قانون تابعیت در دایره مصداق می یابد، در حالی که در حرکت خطی چیزی به نام بی نهایتی وجود دارد که ممکن است به مفهوم بی سرانجام و بیهودگی باشد؛ و مساله پاسخگویی در نظام خطی در عمل لغو و بیهوده خواهد بود؛ در حالی که در نظام دایره ای پاسخگویی به شکل دقیق مطرح است. از سوی دیگر و و مهم تر این که در نظام دایره ای، موجود متحرک با هر بازگشتی، بهره ای بیش تری برگرفته و با شدت بیش تری به راه خود ادامه می دهد.البته ممکن است گفته شد که در سیره دایره ای، متحرکی چون انسان مثلا، با بازگشت به «خدا» سیرش تمام می شود و به صیرورت و شدن های خویش پایان می دهد؛ ولی باید توجه داشت که خدا «چیزی» بی نهایت است و حتی «الله» تنها بخشی از صفات «هو» است که ظهور یافته و هستی کنونی را ایجاد کرده است؛ با هر بازگشتی به سوی خدا، متحرک هر چند که «لقاء الله» را درک کرده باشد(انشقاق، آیه۶) ، ولی این «لقاء الله» بر اساس «رب» هر شخصی است و اگر این رب حتی رب العالمین با تمام صفات الله باشد، باز هم ظرفیت برای «انقلاب» و ورود به اسماء و صفات دیگر «هو» فراهم است. این بدان معناست که با هر بازگشتی در دایره نظام هستی، شخص به نقطه ای بازمی گردد که «انقلاب» های بی پایانی را رقم می زند و ورود به نشئات دیگر و عوالمی را موجب می شود که مقتضی اسم مستاثر و «هو» است.(زخرف، آیه ۱۴)در نظام دایره ای هر عملی به خود فرد باز می گردد و بازخوردهای بی نهایت و بی پایانی خواهد داشت؛ زیرا اگر عملی از شخص صادر شود، در حرکت دایره ای وقتی می رود، دوباره در حرکت دایره ای به خود شخص باز می گردد. البته این گونه نیست که وقتی به شخص بازگشت کند، تمام می شود، بلکه با شدت و انرژی بیش تری به خود شخص برخورد کرده و به راه خود ادامه می دهد و دوباره باز می گردد.به این معنا که وقتی انسان به درختی آب می دهد، آثاری را پدید می آورد که در هستی به جریان می افتد. این عمل به عنوان عمل صالح، انرژی مثبتی را ایجاد و به افراد و گیاهان و موجودات دیگر هستی منتقل می کند. مثلا هر چیزی که از این درخت به نوعی بهره مند می شود، از آثار آن انرژی مثبت بهره مند می شود و آن را به دیگری منتقل می کند. این روند انتقال انرژی در هستی ادامه می یابد تا دوباره در نظام دایره ای به خود شخص باز می گردد. پس از بازگشت این حجم عظیم از انرژی، شخص رفتارش را بهبود می بخشد و آن را در عملی دیگر به شکل برتر به نمایش می گذارد. این عمل که برخاسته از واکنش عمل نخست است، خود هر چند که یک کنش به شمار می آید، هم چنین از یک جهت یک واکنش به کنش قبلی است. این گونه است که این کنش و عمل دوم به عنوان واکنش کنش اول، راه خویش را ادامه می دهد و آثاری را بر همه هستی می گذارد و باز می گردد. این روند تا بی نهایت ادامه می یابد و انسان از نظر قرآن تا زمانی که در عالم دنیا سپس در عالم آخرت است، از این آثار عملش بهره مند می شود. البته ممکن است با پایان این نظام دنیوی، عمل از عامل به ظاهر قطع شود، ولی به شکلی دیگر در عالم قیامت و معاد ادامه می یابد.خدا در چند آیه از نظام دایره ای در اعمال و تاثیر آن سخن به میان آورده است. از جمله می فرماید: و تا مردان و زنان نفاق‏پیشه و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد برده‏ اند عذاب کند. دایره السوء بر آنان باد.(فتح، آیه ۶)دایره السوء ، به معنای بازگشت دورانی بدی به کسی است؛ زیرا کافران و مشرکان حجاز بر این باور بودند که بدی به شکل دایره باز می گردد. البته از نظر آنان این «بدزمانه» است؛ و هیچ ربطی به «خدا» ندارد.خدا در جایی دیگر می فرماید: و برخى از آن بادیه‏ نشینان کسانى هستند که آنچه را در راه خدا هزینه مى کنند، خسارتى براى خود مى‏ دانند و براى شما دایره های بدی و السوء و پیشامدهاى بد انتظار مى ‏برند، دایره السوء و پیشامد بد براى آنان خواهد بود و خدا شنواى داناست. (توبه، آیه ۹۸)و نیز می فرماید: مى ‏بینى کسانى که در دلهایشان بیمارى است، در دوستى با آنان شتاب مى ‏ورزند، مى‏ گویند: مى‏ ترسیم به ما دایره و حادثه ناگوارى برسد. امید است‏ خدا از جانب خود فتح منظور یا امر دیگرى را پیش آورد تا در نتیجه آنان از آنچه در دل خود نهفته داشته‏ اند پشیمان گردند .(مائده، آیه ۵۲)خدا به صراحت در آیات قرآنی بیان می کند که اعمال انسان به دو دسته «صالح و طالح» تقسیم می شود. هم چنین آن چه انسان می بایست توجه کند، تنها و فقط «عین عمل و آثار مستقیم» آن نیست، بلکه «آثار عمل» نیز به خود او باز می گردد؛ زیرا هر عملی بازتاب هایی دارد که ماندگار و مانا است. از همین روست که خدا به صراحت و نص صریح می فرماید: هر چیزی که پیش می فرستید و آثار شما را می نویسم.(یس، آیه ۱۲)از نظر قرآن، هر کسی چیزهایی را پیش می فرستد و نیز آثاری هم دارد. این آثار انسان شامل فرزندان و سنت هایی است که به جا می گذارد. از همین روست که در جایی دیگر از «تقدیم و تاخیر» سخن به میان می آورد که همگی در نظام الهی محاسبه می شود.(انفطار، آیه ۵)در یک نظام دایره ای، این آثار اعمال است که در دنیا و آخرت به خود انسان باز می گردد و انسان عمل و آثار را می بیند و از آثار خوب و بد عملش را در همه وجودش در می یابد؛ زیرا انسان همانند خشت خامی است که با هر عملی، نقشی بر آن می زند. پس با پایان زندگی دنیوی، نقشی را با خود به عالم برزخ می برد که خود ساخته است. هر انسانی، به سبب اعمال خویش با دیگری فرق می کند.پس هر عملی که انسان در زندگی دنیوی خود انجام می دهد دارای تبعات و آثاری است که حتی در عالم برزخ نیز می ماند. پس این طور نیست که عمل تمام شود و آثارش پایان یابد و نقطه سر خط باشد، بلکه هم چون نقطه دایره هماره بازگشتی بی نهایت خواهد داشت.از نظر آموزه های وحیانی، تکامل در عالم برزخ نیز ادامه می یابد؛ زیرا چنان که گفته شد، آثار عمل هم چنان از عالم دنیا به عالم برزخ سرازیر می شود.خدا در قرآن بیان می کند که حتی شهداء نیز در عالم برزخ به تکامل خویش ادامه می دهند؛ این بدان معنا است که شهداء هم به پایان تکاملی خویش نرسیده اند؛هم چنین در عالم برزخ، شهداء نسبت به بهشت «شناخت کاملی» به دست می آورند؛ زیرا عرفان «دانش به جزئیات» است که با «دانش به کلیات» همراه است؛ در حالی که «علم» این گونه نیست؛ زیرا دانش نسبت به «کلیات» است.از نظر قرآن، حقایق هستی از «الله» تا سطوح «اسفل السافلین» به شکل «تجلی» و «تنزل» است. این بدان معناست که «عین» حقیقت از سطح عالی به مراتب پایین تر و عوالم و نشئات، تنزل نمی یابد؛ زیرا تنزل به شکل «تجافی» و نزول باران نیست که با نزول هر قطره از آسمان، دیگر آن قطره در آسمان نیست، بلکه در زمین است؛ بنابراین، «تنزل حقایق» در عوالم و نشئات هستی، از باب «تنزل تجلی» است.این تنزل تجلی در عوالم برای حقایق، به شکل «مثل» است. بر اساس آیات قرآنی، حقایق در عالم تکوینی و هم چنین تدوین کتابی، به شکل مثلیت است. پس در فهم حقایق در عوالم می بایست به این نکته توجه داشت که «تنزلات تجلی حقایق در عوالم و نشئات به مقتضای نشئات و نظام آن هاست . بر این اساس «نظم در نظام عالم برزخ» همان نیست که در نظام مادی و دنیوی است. بر همین اساس هر چیزی را می بایست در قالب «ضرب المثل» و «تمثیل» دید و عوالم را «عین» یک دیگر ندانست، بلکه «مثل» هم است. بنابراین نمی توان احکام و قوانین عالم و نشئه ای از نشئات را بر دیگری بار کرد.(محمد، آیه ۳) این بدان معناست که «تکامل در عالم برزخ» و تاثیر اعمال و آثار آن در آن جا «عین» تکامل و تاثیر اعمال در دنیا نیست.چنان که گفته شد تکامل در عالم برزخ است. پس همان طوری که «تکفیر سیئات» و زشتی ها و پوشاندن آن از سوی خدا در عالم دنیا انجام می شود، هم چنین این تکفیر و پوشاندن زشتی و بدی عمل در آخرت انجام می شود.البته باید توجه داشت که تکفیر سیئات به تنهایی کفایت نمی کند؛ زیرا اگر تکفیر بدون «اصلاح» اندیشه نباشد، انگیزه و عمل نیز تغییر و اصلاح نمی شود و شخص در همین دنیا دوباره به همان فکر و اندیشه به عنوان اندیشه راستین باز می گردد. بنابراین، لاز است تا همراه با تکفیر سئیات، «اصلاح بال» و اندیشه انجام شود؛ چرا که انگیزه و عمل همراه متاثر از اندیشه و حالات باطنی و درونی نفس است. از همین روست که خدا در آیات قرآنی بر اصلاح بال و اندیشه تاکید دارد.(محمد، آیات ۲ و ۶)از نظر آموزه های وحیانی قرآن، دایره مقتضی آن است که اعمال زشت هم چنان به شخص بازگردد و با تشدید و افزایش به راه خود ادامه داده و با شدت بیش تری دوباره به شخص باز گردد. این روند بسیار خطرناک است؛ زیرا اعمال زشت و آثار آن بی نهایت باز می گردد.از نظر قرآن، برای جلوگیری از بازگشت اعمال زشت بی نهایت در چارچوب دایره السوء بهترین روش آن است که انسان «استغفار» کند؛ زیرا استغفار به معنای «غفران» و آمرزش از خدا موجب می شود تا این گردش دایره ای قطع شود.خدا در قرآن بیان می کند که هر عملی به طور طبیعی «ذنب» و دنباله هایی دارد. این دنباله ها ممکن است به معنای گناه باشد؛ و ممکن است این گونه نباشد؛ زیرا حتی کار خیر مانند قتل قاتل عمدی یا کشتار در جهاد فی سبیل الله «ذنوبی» را به دنبال دارد.از همین روست که خدا به پیامبر(ص) می فرماید که برای جلوگیری از بقای آثار و «ذنب» عمل استغفار کند؛ در حالی که پیامبر(ص) معصوم(ع) است و گناهی از وی سر نمی زند تا استغفار کند.خدا در آیات نخست سوره فتح بیان می کند، که فتح مکه یکی از وسایل برای «غفران» برای پیامبر(ص) از «ذنب» بوده است؛ بنابراین برای جلوگیری از تاثیرات منفی عمل باطل می توان پیامبر(ص) را واسطه استغفار قرار داد.(آل عمران، آیه ۱۵۹؛ برای رسیدن به این مهم می توان با «صدقه» از تطهیر و تزکیه و دعای پیامبر(ص) برخوردار بود(توبه، آیه ۱۰۹) و این گونه به ایشان متوسل شد.به هر حال، برای قطع دایره السوء بهترین روش استغفار و بهره گیری از توسل به معصومان (ع) و توبه به پیشگاه خدا است تا این گونه دایره قطع شود.