سبک زندگی اسلامی                      

غصب، تصرفی باطل و حرام :یکی از عناوین باطل و حرام در فرهنگ اقتصاد اسلامی، عنوان غصب است؛ زیرا غاصب به ستم و زور، چیزی یا مالی را از مالک آن بی اذن و اجازه می گیرد و در آن تصرف می کند. چنین تصرفاتی هر چند گاه به نفع برخی از مردم جامعه باشد و به یک معنا کارآفرینی را به دنبال داشته باشد، تصرف و فعالیتی باطل و حرام است. واژه غصب در قرآن کریم فقط یک بار آمده است و آن در آیه۷۹ سوره کهف است که می‌فرماید: پشت سرشان پادشاهی ستمگر بود که هر کشتی سالمی را بزور می‌گرفت‏.»امّا آیات متعددی در قرآن کریم به مساله غصب اشاره نموده است که از جمله آن ها آیه ۱۸۸ سوره بقره است؛ زیرا خدا به عنوان یک اصل و قاعده کلی و فراگیر، مسلمانان را از خوردن مال دیگران به باطل و ناحقّ نهی و آن را حرام اعلام می‌کند و می‌فرماید: و اموال یکدیگر را به باطل و ناحق در میان خود نخورید و تصرفات مالکانه نداشته باشید.»شرایط تحقق یافتن غصب در حقوق موضوعه ایران اسلامی عبارتند از:۱ـ استیلاء: یکی از شرایط تحقق غصب مسلط شدن بر مال غیر است. ۲ـ استیلاء و تصرف به نحو عدوان عالمانه: از دیگر شرایط تحقق غصب، ضبط مال غیر یا تصرف در آن ظلم و ستم و زور و عدوان باشد؛ پس علم و آگاهی در تحقق عنوان غصب نقش دارد؛ یعنی شخص غاصب و متصرّف بداند مال متعلق به غیر بوده و اجازه تصرّف آن را ندارد. ۳ـ تصرف مالکانه بر مال یا حقّ دیگری: سومین شرط در تحقق عنوان غصب، این است که تصرفات شخص غاصب، تصرفاتی مالکانه بر مال یا حقّی است که متعلّق به غیر و دیگری است.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، غصب موجب می شود تا درگیری های مرگباری در میان افراد جامعه ایجاد شود و قتال و کشتار رخ دهد و این گونه نظم اجتماعی از میان رفته و امنیت دچار خلل و اختلال شود. از نظر قرآن، جامعه ای که گرفتار انواع و اقسام باطل خوری از جمله غصب گرفتار شده باشد، به نوعی گرفتار خودکشی است؛ از نظر این آیه از آیات قرآنی، غصب اموال مردم و جابه جایى نامشروع و باطل آنها، موجب تباهى و نابودى جامعه است؛  از لحاظ اجتماعی و حفظ نظم عمومی نیز حفظ مال و حقوق مالی اشخاص از عوامل مهم حفظ نظم اجتماعی است که شایسته است هر نظام حقوقی به آن توجه داشته باشد؛ زیرا کمتر دعوا و اختلافی را در سطح جامعه می‌توان مشاهده کرد که منشأ آن تضییع حق مالی نباشد و یا حقوق مالی در آن نقشی نداشته باشد. خدا در آیات ۱۶۰ و ۱۶۱ سوره نساء، به مسلمانان هشدار می دهد که دور غصب و مانند آن را خط بکشند و به این خطوط قرمز اقتصادی نزدیک نشوند؛ زیرا همان طوری که تصرّف نابحق و غصب اموال مردم از سوى یهودیان، موجب تحریم برخى حلالهاى پاکیزه آنان شده، این احتمال را بدهند که خدا غاصبان و مانند آن ها را گرفتار محرومیت از حلال ها و طیبات کند. در حرام بودن غصب ومترتب شدن ضمانت بر آن فرقی ندارد که غصب از مسلمان باشد ویا کافری که اموالش مورد احترام است؛ همچنانکه فرقی ندارد طرفی که اموالش غصب شده، شخص حقیقی باشد، یا مؤسسه ویا شرکتی باشد، حال آن نهاد خصوصی باشد یا دولتی.حرمت تصرّف غاصبانه شوهران، در مهریه زنان: از دیگر احکامی است که در قرآن بیان شده است( نساء ؛ آیه ۴)؛ حرمت تصرّف غاصبانه، در اموال یتیمان: هر چند هر گونه تصرفی غیر مجاز در ملک دیگران ناروا و مصداقی از غصب و حرام خواری است؛ اما برخی گمان می کنند تصرفات وصی و قیم و مانند آن در ملک یتیم بیرون از حرام خواری و دایره غصب و مانند آن ها است. از همین رو، قرآن با تاکید بر مصداق مال یتیم تاکید می کند که اختلاط مال یتیم با مال خود و تصرفات مالکانه در آن ناروا است و نباید انجام گیرد. حرمت غصب سهم الارث: یکی از بزرگ ترین مشکلات جوامع غصب ارثی از سوی افراد حقیقی و حقوقی و عدم دسترسی صاحبان به حق و حقوق خویش است. حرمت تصرّف غاصبانه، در بیت المال و اموال عمومى: همان طوری که اموال شخصی نباید مورد تصرفات غاصبانه قرار گیرد، نباید در بیت المال و اموال عمومی از فی و انفال و مانند آن ها تصرفات مالکانه داشت و غصب نمود. (بقره، آیه ۱۸۸)

انواع و اقسام غصب:مال غصبی به دو نوع است: ۱. جزو اموال مانند خانه و اتومبیل یا حقوق شخصی مانند حق پارک یا عبور و مرور؛ ۲. اموال مانند زمین موقوفه یا انفال یا حقوق عمومی مانند تفریح در بوستان عمومی.

پرهیز از دنیاگرایی:آسیب بزرگی که همواره انسان ها را از یاد خداوند و آخرت دور می‌کند، توجه بیش از حد به دنیا و بزرگتر جلوه دادن دنیا نسبت به آخرت است. ما همیشه می‌خواهیم بیشتر در این دنیا بمانیم، بیشتر از لذت هایش استفاده کنیم و بیشترِ عمر خود را صرف ارضای امیال جسمی و روحی کنیم. به سختی می‌پذیریم که بعد از مدتی، دیگر در این دنیا نیستیم.

خلاصه ی نگاه خدا به دنیا که در آیه های متعدد قرآن به آن اشاره شده، این جمله کلیدی است: «دنیا، سرای آزمایش، بازیچه، کالای اندک و فریبنده است.» بنابراین، گام سوم رهایی از فتنه های آخرالزمان، در کلام امیرالمومنین اینگونه بیان می‌شود: «هرکس از ما پیروی کند، گمراه نشود، و هرکه منکر ما شود، هدایت نگردد؛ و آنکه با زبان ما دشمن ما را کمک دهد، نجات نیابد؛ و آنکه ما را واگذارد، یاری نشود؛ پس به طمعِ دنیای پوچ و بی ‌ارزشی که سرانجام از شما دور شود و شما نیز از آن زوال یابید، از ما روی نگردانید. زیرا هرکس دنیا را بر ما ترجیح دهد، افسوس فراوان دارد.» خداوند متعال [از زبان فرد دنیا طلب] در قرآن می‌فرماید: «ای وای بر من که جانب امر خدا را فرو گذاشتم و در حقّ خود ظلم و تفریط کردم.»