مسجد النبی(ص) ولنجک

آموزه های مشترک کتب آسمانی                 

شناخت از شرایع و مناهج اسلامی از دریچه آموزه های وحیانی قرآن می تواند برای اتحاد و وحدت میان باورمندان و مومنان به توحید بسیار مهم و در رسیدن به یک تفاهم مشترک مفید و سازنده باشد. از نظر آموزه های وحیانی قرآن، همه فرستادگان و پیامبران الهی به صراطی مستقیم دعوت می کردند که از آن به اسلام یاد می شود؛ از همین روست که دینی غیر از اسلام از هیچ مومن و مسلمانی در همه طول تاریخ از آدم(ع) تا خاتم (ص) پذیرفته نیست؛ چنان که خدا می فرماید: و هر که جز اسلام دینى دیگر جوید هرگز از وى پذیرفته نشود و وى در آخرت از زیانکاران است. (آل عمران، آیه ۸۵)با آن که صراط مستقیم همه پیامبران یکی است و دعوت آنان به اصول یگانه ای چون عبادت توحیدی و ایمان به قیامت و نبوت است اما در اسلامی که از سوی پیامبران و فرستادگان الهی بیان شده است، اختلافاتی در شرایع و احکام و نیز روش ها و مناهج و مناسک است. از نظر قرآن، اختلاف موجود در شرایع و مناهج اسلامی در طول تاریخ بشری، ریشه در دو امر دارد: 1-اختلاف آگاهانه مبتنی بر حسادت و بغی؛ چنان که خدا می فرماید: در حقیقت دین نزد خدا همان اسلام است؛ و کسانى که کتاب آسمانى به آنان داده شده، با یکدیگر به اختلاف نپرداختند، مگر پس از آنکه علم براى آنان حاصل آمد، آن هم به سابقه حسدى که میان آنان وجود داشت؛ و هر کس به آیات خدا کفر ورزد، پس بداند که خدا زودشمار است و به حساب آنان رسیدگی می کند(آل عمران، آیه ۱۹) .2-اختلاف در شرایع اسلامی به سبب مقتضیات «زمانی» و نیازهای اعصار و امصار ؛ زیرا با توجه به این مقتضیات از سوی خدا شرایع و منهاج متعددی برای انبیاء و رسولان و مردمان اعصار و امصار مطرح شده است؛ چنان که خدا می فرماید: و ما این کتاب قرآن را به حق به سوى تو فرو فرستادیم در حالى که تصدیق‏ کننده کتابهاى پیشین و حاکم بر آنهاست. پس میان آنان بر وفق آنچه خدا نازل کرده حکم کن و از هواهایشان با دور شدن از حقى که به سوى تو آمده پیروى مکن! براى هر یک از شما امتها، شریعت و راه روشنى قرار داده‏ ایم؛ و اگر خدا مى‏ خواست‏ شما را یک امت قرار مى‏ داد؛ ولى خواست تا شما را در آنچه به شما داده است، بیازماید، پس در کارهاى نیک بر یکدیگر سبقت گیرید، بازگشت همه شما به سوى خداست، آنگاه در باره آنچه در آن اختلاف می کردید، آگاهتان خواهد کرد.(مائده، آیه ۴۸)از نظر قرآن با همه تفاوت در شرایع و مناهج و روش های اسلامی، اما همه آن ها در مبانی و اصول و کلیات دعوت به امر یکتا و یگانه ای داشتند، چنان که این مطلب نیز به صراحت در قرآن بیان شده است. در آیات قرآنی موارد بسیاری به عنوان آموزه های مشترک میان شرایع اسلامی مطرح شده است. این آموزه های مشترک را می توان به دو دسته اصلی بخش کرد؛ ۱. آموزه های مشترک بدون ذکر کتب آسمانی؛ زیرا برخی از آموزه های مشترک در قرآن به عنوان دعوت پیامبران معرفی شده است بی آن که نامی از کتب آسمانی و محتوای آن ها بیان شود؛ ۲. آموزه های مشترک در کتب آسمانی. در این جا نخست آموزه های مشترک شرایع سپس مشترک در کتب آسمانی آورده می شود. این آموزه های مشترک شرایع افزون بر موارد پیش گفته و اعمال عبادی چون روزه، نماز، حج، زکات ، قصاص، و مانند آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد: 1-تقوای الهی : خدا بارها در آیات قرآنی به این نکته توجه می دهد که دعوت به تقوای الهی از آموزه های مشترک همه شرایع اسلامی است.2-عبادت بر اساس وحی: از دیگر آموزه های مشترک در کتب آسمانی، دعوت به عبادت مبتنی بر وحی است.(بقره، آیه ۲۱) 3-رسالت امین: همه پیامبران خدا را فرستادگان امین الهی معرفی می کردند که ضمن امانت داری نسبت به پیام، امن و امنیت را برای پیروان به ارمغان می آوردند. 4-اطاعت از رسول: همه پیامبران به اطاعت از رسول امین به عنوان یک آموزه های وحیانی در اسلام تاکید داشتند 5-دعوت بی مزد و اجرت: پیامبران مزد رسالت خویش را بر عهده خدا دانسته و در دعوت خویش هرگز خواهان مزد و اجرت نبودند. 6-روزه: در همه شرایع اسلامی، روزه به عنوان یکی از مناسک الهی مطرح بوده است.(بقره، آیه ۱۸۳)

در آموزه های قرآنی برخی از آموزه های مشترک میان شرایع اسلامی به گونه ای مطرح شده که در کتب آسمانی آمده است. خدا در سوره نجم با اشاره به آموزه های کتب آسمانی صحف ابراهیم(ع) و موسی(ع) مواردی را به عنوان آموزه های مشترک میان شرایع اسلامی و کتب آسمانی اشاره می کند که این آموزه ها را می توان به عنوان اصول اساسی و قواعد فراگیر و جامع برای زندگی بر شمرد. از جمله این موارد می توان به مصادیق زیر اشاره کرد: 1-عدم تحمل دیگری: یکی از مشترکات در آموزه های کتب آسمانی، این که هر کسی مسئولیت کارهای خویش را خود باید به عهده گیرد و کسی بار دیگری را به دوش نخواهد کشید: 2-سعی سرمایه انسان: از نظر آموزه های مشترک کتب آسمانی، سرمایه هر انسانی همان سعی اوست. خدا می فرماید: وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى ؛ و این که براى انسان جز حاصل تلاش او نیست. (نجم ، آیه ۳۹)  3-سازه اخروی سعی: چنان که گفته شد، هر انسانی مالک سعی و آثار آن است و این اعمال است که هویت و شخصیت او را می سازد. پس در قیامت هر انسانی با چیزی از حقیقت خود مواجه می شود که همان سعی و آثار آن است. 4-پاداش کامل اخروی عمل و سعی: یکی از آموزه های مشترک کتب آسمانی قیامت و دیدن و شهود حضوری و عینی اعمال در آخرت است. خدا می فرماید: سپس هر چه تمامتر و به طور کامل وى را پاداش دهند. (نجم، آیه ۴۱)  5-ربوبیت نهایت صیرورت: از آموزه های مشترک کتب آسمانی این است که نهایت کار به سوی ربوبیت الهی است: و اینکه پایان کار به سوى پروردگار توست. (نجم، آیه ۴۲)  6-خدا خاستگاه خنده و گریه: از نظر آموزه های همه کتب آسمانی، دو امر خنده و گریه از امور خاص انسانی است که ریشه و خاستگاه آن خدا است: و هم اوست که مى ‏خنداند و مى‏ گریاند.(نجم، آیه ۴۳)  7-خدا، خاستگاه مرگ و حیات : از نظر آموزه های مشترک کتب آسمانی این است که مرگ و زندگی دو مخلوق الهی(ملک، آیه ۲) و همانند خنده و گریه در اراده و اختیار خدا است. خدا می فرماید: و هم اوست که مى‏ میراند و زنده مى‏ گرداند. (نجم، آیه ۴۴)  8-خلقت نر و ماده از نطفه: از دیگر آموزه های مشترک الهی این است که نهایت امور از جمله خلقت زن و مرد از منی و نطفه به اراده و ربوبیت خدا است: و هم اوست که دو نوع مى ‏آفریند نر و ماده ؛ از نطفه‏ اى چون فرو ریخته شود. (نجم، آیات ۴۵ و ۴۶) از این آیات و نیز آیات دیگر به دست می آید که نر و ماده پس از قرار گرفتن در رحم مشخص می شود؛ چنان که آیات تاکید دارد که مرد و زن در اصل خلقت حتی از نظر خلقت مادی نیز یکسان و همگون هستند و نباید به سبب تفاوت های ظاهری حکم به تفاوت در اصل خلقت کرد. پس زن و مرد می بایست هر یک سعی خویش را بکند و بداند کسی پاسخ گوی اعمال او نیست و هر یک برای خویش آخرت را می سازد و در اصل خلقت و نهایت خلقت هیچ گونه تفاوت و تمایزی نیست.  9-عوالم متعدد انسانی: از آموزه های وحیانی قرآن بر می آید که بر انسان نشئات و عوالم متعددی است که از جمله می توان به نشات رحم مادر(مومنون، آیه ۱۴) و نشئه دنیا و سپس برزخ و آخرت اشاره کرد.  10-خدا خاستگاه بی نیازی و بقا: از دیگر اصول مشترک همه شرایع و کتب آسمانی این است که خدا غنی بالذات و انسان فقیر بالذات است که اگر بخواهد غنا یابد و باقی و ماندگار باشد، باید به خدا به عنوان خاستگاه و منبع غنا و بقا متصل شود؛  11-ربوبیت مطلق الهی: از آیات نخست که به مشترکات کتب آسمانی توجه شده به مساله ربوبیت نیز توجه داده است؛ زیرا این ربوبیت و پروردگاری خدا است که نقش تکمیل کننده را بازی می کند. بر همین اساس نباید ربوبیت را در جایی دیگر از خورشید و غیر خورشید از ستارگان و اجرام آسمانی جست و جو کرد؛ زیرا پروردگار هستی خدای خالق است که منتهای هر کاری است و هر کاری به او باز می گردد و امور در دست اوست. 12-عذاب های دنیوی: از نظر قرآن همین ربوبیت و در دست داشتن خدا نهایت امور موجب می شود تا گاه در همین دنیا افراد و اقوام نابود و هلاک شوند که هلاکت و نابودی اقوام به عنوان کیفر دنیوی از جمله آن ها در سایه ربوبیت الهی است.  13-جاودانگى جهان آخرت و برترى آن بر زندگانى دنیا: از جمله آموزه های مشترک در همه کتب آسمانی از جمله صحف ابراهیم و تورات می توان به جاودانگى جهان آخرت و برترى آن بر زندگانى دنیا اشاره کرد: 14-رستگاری در گرو تزکیه نفس و نماز و یاد خدا و ترجیح آخرت بر دنیا : از آموزه های همه کتب آسمانی می توان به این آموزه و اصل کلی اشاره کرد که رستگاری تنها در گرو تزکیه نفس ، ذکر خدا، نماز و برتری دادن آخرت بر دنیا است. 15-زندگی میان مرگ و زندگی در دوزخ: از آموزه های مشترک همه کتب آسمانی آن است که خدا دوزخ را برای کسانی قرار داده که از ذکر الله و آموزه های وحیانی اجتناب می کنند و به جای خشیت گرفتار شقاوت هستند .