محرمات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی از نظر قرآن 99/10/21
محرمات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی از نظر قرآن
شبکه‌های اجتماعی یک ابزار از ابزارهای مورد استفاده انسان، بستری برای انواع کارها فراهم می‌آورد؛ بنابراین، وقتی انسان مسلمان در شبکه‌های اجتماعی وارد می‌شود، خود را مکلف می‌داند تا بر اساس اصول و قواعدی عمل کند که شریعت اسلام آن را بیان کرده و انسان از طریق عقل سلیم و نقل وحیانی معتبر می‌تواند آن را کشف کند. پس هر کسی که وارد شبکه‌های اجتماعی می‌شود و کاری در آن انجام می‌دهد می‌بایست نخست تکالیف خویش را بداند و کارهایش را در همان چارچوب تکالیف شرعی ساماندهی کند تا بتواند پاسخگوی امروز و فردای عمل خویش باشد.تکالیفی که بر عهده انسان گذاشته شده دارای اقسام و انواع پنجگانه‌ای است که به سبب شدت و ضعف مصحلت یا مفسدت پدید می‌آید؛ به این معنا که اگر مصلحت چیزی شدید و قوی باشد، به عنوان واجب و اگر کم باشد، به عنوان مستحب معرفی می‌شود؛ چنانکه اگر مفسدت آن زیاد باشد محرم و اگر کم باشد مکروه خواهد بود. مباح امری است که تعادلی میان مصلحت و مفسدت در آن است. لذا به عنوان مباح جایز دانسته شده است.به سخن دیگر، تشریع همه قوانین الهى از جمله حلال‌ها و حرام‌ها برپایه مصالح و مفاسد بشر استوار است و خدا هر پاک و سودمندى را براى بشر حلال و هر خبیث و زیانبخش را حرام فرموده است (اعراف، آیه ۱۵۷ ) بر اساس روایات نیز فساد، تلف و ضرر، سبب نهى خدا و تحریم امورى بر بشر است؛البته حکمت‌ها و اهداف قوانین الهى، گاه براى بشر روشنند و بشر با عقل و درک خود مى‌تواند به آنها دست یابد؛ ولى در بسیارى موارد این حکمت‌ها یا اهداف بر او پوشیده است و بشر قادر به درک حکمت و هدف اصلى حلیّت یا حرمت امور نیست، از این‌رو در این موارد وظیفه دارد در برابر احکام الهى از جمله محرّمات تسلیم باشد، چنانکه قرآن مؤمنان را به تسلیم محض بودن در برابر احکام الهى فرمان داده است: و هیچ مرد و زن مؤمنى را نرسد که چون خدا و فرستادهاش به کارى فرمان دهند براى آنان در کارشان اختیارى باشد و هر کس خدا و فرستادهاش را نافرمانى کند، قطعا دچار گمراهى آشکارى گردیده است». (احزاب ، آیه ۳۶(از نظر قرآن، هر انسانی مکلف است تا با عقل سلیم و نقل وحیانی، تکالیف خویش را بشناسد و بر اساس آن عمل کند. البته خدا از هیچ انسانی تکلیف بیرون از طاقت و توانش نخواسته است؛ بلکه همواره تکلیف در محدوده توان و طاقت و استطاعت است.(بقره، آیه ۲۸۶(عمل انسان بر اساس تکالیف شرعی که عقل و نقل کاشف آن هستند، به انسان کمک می‌کند تا در مسیر حکمت آفرینش گام بردارد،به درستی از منافع مادی و طیبات بهره‌مند شود، حیات طیب خویش را در دنیا حفظ کند، شکر عملی نعمت داشته باشد،مفاسد و ضرر را از خویش دفع کند،به تقوا و تزکیه و تطهیر نفس بپردازد ،از مجازات الهی در دنیا و آخرت رهایی یابد،و از پاداش الهی در قیامت برخوردار شود. با توجه به آنچه بیان شد، معلوم شد هر کسی که در شبکه‌های اجتماعی حضور می‌یابد، با توجه به نوع و میزان و کیفیت حضورش باید تکالیف شرعی خویش را از طریق عقل سلیم و نقل وحیانی معتبر به دست آورد و آن را به کار بندد.از آنجا که مدیریت شبکه‌های اجتماعی، اساسی و مهم‌تر از همه موارد دیگر است، شخص یا نهادی که مسئولیت شبکه‌های اجتماعی را دارد، باید در مقام مدیریت به‌گونه‌ای عمل کند که راه‌ها برای انجام محرمات یا از میان برود یا کاهش یابد یا محدود شود. در جهان، مدیریت شبکه‌های اجتماعی به عهده نهادها و سازمان‌ها و شرکت‌ها گذاشته شده است. با نگاهی به مدیریت‌های جهانی در شبکه‌های اجتماعی می‌توان دریافت که هر کدام از آنها با توجه مقتضیات امنیتی و فرهنگی و مانند آنها محدودیت‌هایی را اعمال می‌کنند و هیچ شبکه‌ای را نمی‌توان یافت که به طور کامل آزاد و رها باشد؛ زیرا هیچ کشوری یا نهادی بی‌نظمی‌را نمی‌پذیرد و قوانینی برای محافظت از سرمایه‌های علمی، امنیتی، فرهنگی، اقتصادی و مانند آن وضع کرده و می‌کند.در قرآن محرماتی را به‌عنوان تکلیف مطرح است که هر انسانی از مسلمان و غیرمسلمان می‌بایست به آن پایبند باشد؛ زیرا چنانکه گفته شد حتی کافران در برابر فروعات مکلف هستند و از همین رو در قیامت برای‌ترک واجباتی چون نماز و حج و روزه و خمس مجازات می‌شوند؛ چنانکه به‌خاطر ارتکاب محرمات نیز خدا آنان را مجازات خواهد کرد. براین اساس، باید گفت هر انسانی در برابر کارهای خویش مسئول است و باید پاسخگوی ترک واجب یا انجام حرامی‌باشد که مرتکب شده است. قرآن محدودیت‌هایی را در قالب محرمات و مکروهات برای افراد بیان کرده است که شامل فعل حاضران در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ای هم می‌شود. از جمله این محدودیت‌ها که در قالب گناه و جرم از آنها یاد شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:1- نشر مطالب الحادی و مخالف موازین اسلامی و ترویج مطالبی که به اساس اسلام لطمه وارد کند(بقره، آیه ۱۰۴)؛۲.اشاعه فحشا و منکرات و انتشار عکس‌ها و تصاویر و مطالب خلاف عفت عمومی.۳. تبلیغ و ترویج اسراف و تبذیر(اسراء، آیه ۲۶؛ انعام، آیه ۱۴۱)؛۴. ایجاد اختلاف میان اقشار جامعه، به‌ویژه از طریق طرح مسائل نژادی و قومی و نیز تشکیل گروه‌های محفلی در قالب‌های فرهنگی و اجتماعی و ادبی و مانند آن (مجادله، آیه ۸؛ انفال، آیه ۴۶)؛۵. تشویق افراد و گروه‌ها به ارتکاب اعمالی علیه امنیت، حیثیت و منافع نظام اسلامی در داخل یا خارج.۶. فاش کردن و انتشار اسناد و دستورها و مسائل محرمانه، اسرار نیروهای مسلح، نقشه و استحکامات نظامی، انتشار مذاکرات غیرعلنی دولتمردان و محاکم غیرعلنی دادگستری و تحقیقات مراجع قضایی بدون مجوز قانونی.۷. اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن و همچنین اهانت به مقام رهبران حکومتی و مراجع مسلم دینی؛ جوسازی و معرفی رهبران ایمانی مردم به عنوان مردمانی ساده و خوش‌باور .۸. افترا به مقامات، نهادها، ارگان‌ها و هر یک از شهروندان امت اسلام و توهین به اشخاص حقیقی و حقوقی که حرمت شرعی دارند، اگرچه از طریق انتشار عکس یا کاریکاتور باشد.۹. عدم توجه به حقوق معنوی اشخاص و نهادها و سرقت‌های ادبی و همچنین نقل مطالب از مطبوعات و احزاب و گروه‌های منحرف و مخالف اسلام (داخلی و خارجی) به نحوی که تبلیغ آنها باشد(نساء، آیه ۲۹)؛۱۰. استفاده ابزاری از افراد (اعم از زن و مرد) در تصاویر و محتوا، تحقیر و توهین به جنس زن، تبلیغ تشریفات و تجملات نامشروع و غیرقانونی، طرح مطالب ایجاد کند. تضاد میان زن و مرد از طریق دفاع غیرشرعی از حقوق آنان(نور، آیات ۱۱ تا ۱۹)؛۱۱. پخش شایعات و مطالب خلاف واقع و یا تحریف مطالب دیگران(مائده، آیه ۴۶)؛۱۲. انتشار تولیدات رسانه‌ای علیه اصول اسلام و قوانین و مقررات آن(بقره، آیه ۱۹۳؛ آل‌عمران، آیه ۷)
