مسجد النبی(ص) ولنجک

ضرر رسانی به مردم از نظر قرآن       

ضرر به معنای ایجاد نقصان و کمبود در چیزی و قرار دادن دیگران در حالتی از پریشانی و بدحالی یکی از گناهان بزرگ از نظر قرآن است. از همین روست که خدا نسبت به کسانی که ضرررسانی را در زندگی پیشه کرده اند، هشدار می دهد که عقابی سخت در دنیا و آخرت نصیب آنان می شود.البته از نظر قرآن، برخی از مردم با اعمال و کارهای خودشان، به خودشان ضرر می رسانند و آن گاه برای چاره جویی و رهایی عجز و ناله و انابه به درگاه خدا می آورند؛ در حالی که می بایست استغفار و توبه از کارهای خویش کنند و با اصلاح امور خود را از ضرر رها سازند.شاید بتوان گفت که از نظر قرآن مهم ترین ضرری که به شخص یا امت وارد می شود، همان ضرر به اعتقادات است که موجب پریشان حالی و بدحالی واقعی روحی و روانی می شود؛ زیرا ضرر مالی و بدنی یا در کارهای خیر هر چند که مهم و اساسی است، ولی از دست رفتن خوشبختی و سعادت ابدی که در گرو اعتقاد سالم و بی نقص است، اساسی تر و مهم تر است.از نظر قرآن، برخی از چیزها در چارچوب قوانین دنیوی، دارای سوء و ضرر هستند؛ و خدا از همین مساله برای آزمایش و ابتلاء مردم بهره می گیرد.یکی از فلسفه ها و اهداف بهره گیری از ضرر در کنار نعمت برای آزمون، ظرفیت بخشی یا ظرفیت شناسی افراد انسانی و تبیین شخصیت و شاکله افراد و ایجاد ظرفیت ها در آن در کنار کشف شخصیت ها و اتمام حجت به خود فرد و شخص نسبت به ناخودآگاه و شخصیت نهان وی است.بر این اساس انسان ها در طول زندگی خویش در معرض انواع و اقسام مضرات و ضررها هستندو نمی بایست امید داشته باشند که در زندگی دنیوی با موضوعی به نام ضرر مواجه نخواهند شد؛ زیرا هر کسی در طول وعرض زندگی اش با شماری از مضرات و مضارّ رو به روا خواهد شد.خدا در آیات قرآنی از دو قسم ضرر یاد کرده است، قسمی که ضرر رسان به خویش ضرر می رساند؛ و نوعی که به دیگران ضرر می رساند.از نظر قرآن، برخی از رفتارهای انسانی پیش از آن که به دیگران ضرر برساند، به خودش شخص ضرر می رساند؛ به عنوان نمونه ضرری که از طریق بیدادگری و ظلم و خودکامگی به دیگران وارد می شود، پیش از آن که به دیگران ضرر برساند به خود شخص ضرر می رساند.هم چنین هر گونه اسراف اعتقادی، رفتاری و مالی از سوی شخص رفتاری است که به خود شخص ضرر می رساند و موجب کمبودها و نقصان در زندگی اش می شودزیرا «اسراف» به معناى هر گونه تجاوز از حدّ اعتدال است. از همین رو، اسراف شامل مال و غیر مال است.

البته برخی از مردم در مقام ایثارگری و احسان اکرامی، حاضر هستند تا برای جلوگیری از ضرر به دیگران، خود را در معرض ضرر قرار دهند تا دیگران در آسایش و رفاه باشند. به عنوان نمونه مومنان حاضرند بلکه بر خود واجب می دانند حتی اگر به ضرر خودشان یا خویشان خویش باشد، شهادت و گواهی به حق و حقانیت بدهند(نساء، آیه ۱۳۵)؛بنابراین شهادت به حق، تکلیفى لازم الاجراء است .علت این گونه رفتار از سوی مومنان از آن روست که عدالت و عدالت قسطی در شاکله شخصیتی آنان چنان رسوخ کرده و ثبات دارد که مقوم ذات و هویت آنان شده است؛ از این رو، هرگز حاضر نیستند بر خلاف عدالت و عدالت قسطی رفتار کنند، حتی اگر بر ضرر و زیان آنان باشد.از نظر قرآن هر گونه ضرر رسانی به دیگران در هر شکل و قالب و با هر عنوانی عملی خلاف شریعت است که عقل و نقل آن را کشف می کند. بنابراین ، مسلمانان و امت اسلام می بایست از ضرر و عوامل ایجادی آن اجتناب کند و خشم خدا را به جان نخرد.خدا در قرآن بیان می کند که انسان ها نمی بایست به دیگران ضرر برسانند. از همین روست که حضرت موسی(ع) وقتی می بیند که با سوراخ شدن کشتی به جان سرنشینان ضرر می رسد، اعتراض می کند و این را حق مسلم خویش می داند که حتی بر خلاف تعهداتی که به عالم لدنی سپرده، نسبت به ضرر رسانی به ویژه به جان دیگران، موضع گیری سخت و واکنش تندی داشته باشد؛ زیرا شریعت به کشف عقلی و نقلی هر گونه ضرر رسانی را حرام و گناه دانسته است.(کهف، آیه ۷۱)البته باید توجه داشت که دشمنان تلاش می کنند تا به هر شکلی شده انواع ضرر را به امت اسلام و مومنان وارد سازند. مومنان و امت اسلام نیز می بایست تلاش کنند تا با بهره گیری از روش هایی جلوی ضرر رسانی آنان را بگیرند.هوشیاری مومنان و امید به امدادهای غیبی موجب می شود تا دشمنان در اهداف خویش ناکام مانند و نتوانند ضررهای غیر جبران ناپذیری را وارد کنند، هر چند که تلاش های آنان موجب می شود که مومنان و امت اسلام در سختی قرار گیرند و ضررهایی را متحمل شوند، ولی این ضررها اساسی و بنیان برانداز نیست.خدا به مومنان وعده می دهد که منحرفان، عاجز از ضرر زدن به مؤمنان هدایت یافته هستند و کارهایشان مشکل اساسی ایجاد نمی کند.(مائده، آیه ۱۰۵)شکی نیست که بزرگ ترین دشمن بشریت، شیطان است که سوگند خورده تا به انسان ها ضرر و زیان وارد کرده و آنان را به دوزخ بکشاند؛ اما خدا می فرماید که اولا شیطان در انجام این سوگند خود آزاد نیست، بلکه محدودیت هایی در قالب مشیت و اراده الهی برای وجود دارد و تنها در جایی می تواند به بشر زیان و ضرر برساند که ماذون است که از جمله آن ها ضرر رسانی به اولیاء و پیروان خودش است؛ اما نسبت به مومنان که اهل توکل به خدا هستند، ضرر نمی تواند وارد سازد که مهم و اساسی باشد. بنابراین مومنان می بایست با توکل راه را بر شیطان و ضرر رسانی او ببندند.(مجادله، آیه ۱۰).شکی نیست که ضرر رسانی به خود یا دیگران کاری بر خلاف عقلانیت است و کسی که به خود یا دیگران ضرر می رساند، گرفتار سفاهت و سبک مغزی است؛ زیرا ضرر مستقیم به خویش که از مصادیق بارز سفاهت است؛ اما از آن جایی که ضرر به دیگران نیز بازگشتش به ضرر به نفس و خویشتن است، این نیز از مصادیق سفاهت است؛ زیرا هر چند که مستقیم به خویش ضرر نمی رساند، عواملی که موجب می شود که انسان به دیگران ضرر برساند، شامل موارد زیر است:1-اطاعت رهبری از آرای سطحی مردم: رهبران الهی می بایست تابع شریعتی باشند که عقل سلیم و نقل معتبر وحیانی آن را بیان می کند. بنابراین، هر گونه پیروی و اطاعت رهبران الهی از آرای سطحی مردم در امور زندگی موجب ضرر به خود و دیگران می شود که باید از آن اجتناب کرد.(حجرات، آیه ۷9)2-اسراف: تجاوز از حدود اعتدال و زیاده روی در امور موجب می شود که شخص به خویش و دیگران ضرر برساند.(زمر، آیه ۵۳)3-کفر و تکذیب پیامبران: از نظر قرآن، کفر و تکذیب پیامبران موجب می شود که خدا آنان را گرفتار ضرر کند تا با تضرع به سوی خدا ، از آن رهایی یافته و با اسلام و ایمان از ضرر در امان مانند. 4-بغی و تجاوز ناحق: کسانی که به ناحق دست به تجاوز و بغی می زنند، گرفتار ضرر به خویش و دیگران می شوند. 5-خمر و شراب الکلی: نوشیدنی های الکلی موجب می شود تا به عقل ضرر برسد و ناتوان از اندیشیدن شود. 6-دروغ: صداقت و راستی بیان حقیقت است و کسی که دروغ می گوید به خویش و دیگران ضرر می رساند.(غافر، آیه ۲۸) 7-سحر و شطینت: سحر و جادو از علوم غریبه است که با آن می توان به خویش یا دیگران ضرر رساند. کسانی که گرفتار سحر می شوند، گرفتار ضرر به خویش و دیگران هستند.(بقره، آیه ۱۰۲)  8-گمراهی و ضلالت: انسان های گمراه و گرفتار ضلالت کسانی هستند که به خویشتن و دیگران ضرر می رسانند. 9- سوگند شکنی: کسانی که تعهد می دهند و سوگند می خورند می بایست پای بند به آن باشند و آن را نقض نکنند. کسی که بر خلاف سوگند خویش عمل کند، به خویش ضرر رسانده است.(نحل، آیه ۹۴)

10-بی تقوایی: کسانی که تقوای الهی ندارند و بر خلاف آموزه های شریعت و وحی عمل می کنند، گرفتار ضرر به خویشتن و دیگران هستند.(آل عمران، آیه ۱۲۰)  11-بی انصافی: برخی از مسلمانان به سبب بی انصافی حقوق دیگران را تضییع می کنند و به دیگران زیان و ضرر می رسانند.  12-ترک عرف اجتماعی: کسانی که بر اساس عرف اجتماعی معقول و مقبول عمل نمی کنند، به خود و دیگران ضرر می رسانند؛  13-نفاق: خدا در قرآن بیان می کند که منافقان از جمله کسانی هستند که به سبب نفاق خویش به امت و امام ضربه می زنند و زیان و ضرر می رسانند.