درس‌ها و آموزه‌های ماه رمضان        

بر اساس آیات و روایات، ماه رمضان و روزه آن، کلاس کارگاهی فشرده کسب تقوا و تزکیه نفس است. اینکه در این کارگاه ، چه درس‌ها و آموزه‌هایی باید یاد بگیریم به عنوان یک اصل اولی برای حضور در این کلاس است. از درس‌هایی که باید از ماه رمضان آموخت، توجه به جایگاه پر اهمیت روزه در اسلام و ارزش آن در تعلیم و تزکیه انسان است. خداوند در آیه ۵۶ سوره ذاریات ، فلسفه و هدف آفرینش انسان را عبادت خود دانسته است. اما در آیات دیگر روشن نموده مراد از عبادت و بندگی نه آن است که وی سود کند، بلکه برای آن است تا جودی کرده باشد و انسان را به جایگاهی برساند که برتر از آن نیست؛ زیرا انسان با عبادت است که به خلافت و جانشینی خداوند می‌رسد و شایسته این عنوان می‌شود. از این رو عبادت را زمینه‌ساز، تقوایی می‌داندکه آن تقوا، انسان را برای پذیرش تعلیمات و تزکیه نفس آماده ساخته و انسان را رنگ خدایی بخشیده و آماده پذیرش خلافت الهی و ظهور در مظهریت ربوبیت می‌سازد. از آیات قرآنی بر می‌آید که برخی از اقسام عبادت از ویژگی‌هایی برخوردار است که در دیگر عبادات نیست. روزه به ویژه در ماه رمضان خصوصیاتی دارد که آن را در جرگه عبادت خاص قرار داده است. روزه به تعبیر صاحب جواهر از شریف‌ترین طاعت‌ها و برترین عبادت‌هاست؛ و جزو ارکان پنج گانه اسلام به شمار می‌رود.امام باقر(ع) فرمود: اسلام بر پنج چیز استوار است، برنماز و زکات حج و روزه و ولایت و رهبری اسلامی.خداوند درباره ارزش و اهمیت روزه خود می‌فرماید: اى کسانى که ایمان آورده‏اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند مقرر شده بود، باشد که پرهیزگارى کنید. روزه در روزهاى معدودى بر شما مقرر شده است؛ ولى‏ هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، به همان شماره تعدادى از روزهاى دیگر را روزه بدارد و بر کسانى که روزه‏ طاقت‏فرساست، کفاره‏اى است که خوراک دادن به بینوایى است. و هر کس به میل خود، بیشتر نیکى کند، پس آن براى او بهتر است، و اگر بدانید، روزه گرفتن براى شما بهتر است. ماه رمضان همان ماه است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، کتابى‏ که مردم را راهبر، و متضمّن دلایل آشکار هدایت و میزان‏ تشخیص حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسى که بیمار یا در سفر است باید به شماره آن، تعدادى از روزهاى دیگر را روزه بدارد. خدا براى شما آسانى مى‏خواهد و براى شما دشوارى نمى‏خواهد .روزه هر چند در مقایسه با نماز، آن تنوع و گستردگی را ندارد و مقدار واجب آن به زمان خاصی محدود شده، اما در بستر‌سازی برای تقوای الهی ، دستیابی به تزکیه نفس، رسیدن به‌قرب الهی، صفای اندیشه و عقل و نیز دستیابی به تعلیمات مستقیم الهی، حکمت‌ها و کمالات معرفتی از طریق تقوا که بالاترین حالات نفس آدمی است، نمونه اعلای یک عبادت است تا جایی که طبق یک روایت خداوند پاداش آن را مستقیما به خود مربوط دانسته، بلکه خود را پاداش آن قرار داده است.در جایی دیگر رسول خدا(ص) فرموده است: کسی که روزه، او را از غذاهای مورد علاقه‌اش باز دارد برخداست که به او از غذاهای بهشتی بخوراند و از شرابهای بهشتی به او بنوشاند. شاید نخستین فرمان تشریعی خداوند عمل به چیزی نباشد، بلکه ترک چیزی باشد. خداوند در نخستین فرمان خویش به حضرت آدم(ع) و همسرش فرمود: به این درخت نزدیک نشوید تا از ظالمین باشید. پس نخستین فرمان تشریعی نه تکوینی خداوند، فرمان ترک و خودداری و اجتناب است. ویژگی اصلی روزه از نظر ماهیت که آن را متمایز از دیگر عبادات مثل نماز و حج می‌کند این است که تنها «ترک» و حداکثر خودداری و «کفّ» نفس از مفطرات همراه با نیت است که آن نیز هر چند امری وجودی است اما قلبی است؛ زیرا روزه جز ترک و یا بناگذاری بر ترک مفطرات همراه با قصد قربت و امتثال مشروط به شرط یا فعلی نیست؛ از این رو این عبادت نه مانع کاری دیگر است، نه جای خاصی می‌خواهد، نه حرکت مخصوصی دارد، نه ذکر ویژه‌ای می‌خواهد و نه حتی توجه و حضور ذهن می‌طلبد؛ زیرا انسان می‌تواند در طول روزه بخوابد، یا به کاری مشغول شود به طوری که از روزه بودن غافل گردد و یادش برود روزه است؛ اما وقتی پرسش شود می‌گوید: روزه دارد. پس روزه به جز اموری که در شرع به عنوان مبطلات آن شمرده شده، با تمام کارهای دیگر قابل جمع است.پس برترین نوع از انواع روزه‌ها و برترین تاثیر آن را باید در تربیت نفس و مهار و مدیریت آن دانست تا لذات دنیوی، انسان را به هر سو و هر جا نکشاند. اصولا عبادت از جمله روزه برای کسب تقوای الهی است. در اصطلاح قرآنی، تقوا به مفهوم حفظ و نگهداری است. به این معنی که انسان نفس خویش را به گونه‌ای حفظ کند تا از غضب الهی در امان باشد. آنچه غضب الهی را فراهم می‌آورد، ترک واجبات و انجام محرمات در گام نخست است. هدف از روزه آن است تا دارا و ثروتمند با تجربه‌ای از گرسنگی و تشنگی و نداری ، فقر بینوایان را با تمام وجودش لمس و حس کند و زمینه برای همدلی و همدردی فراهم آید. وقتی همدردی ایجاد شد انسان بهتر می‌تواند از نظر درونی و قلبی با دیگران همراهی کند. روزه کلاسی برای درک مفهوم برابری و برادری انسانی است. یعنی انسان بداند همه از یک نفس آفریده شده‌اند و هیچ تفاوتی جز به تقوا میان افراد نیست و از آن‌جایی که تقوا یک امر باطنی است کسی نمی‌تواند درباره دیگری قضاوتی داشته باشد و کسی را دارای کرامت یا فاقد آن بر شمارد. پس باید به هر انسانی به سبب شرافت ذاتی، اکرام و تکریم کرد چنانکه خداوند آدم و بنی آدم را کرامت بخشید.انسان برای رسیدن به کمالی در عبادت باید نیت خود را خالص گرداند و تنها برای خداوند و وجه‌الله عملی را انجام دهد. از نظر قرآن، اخلاص سرّى است الهى که تنها در قلب بندگان محبوب الهى قرار مى‌گیرد. خداوند پیامبران بزرگ خویش را با این صفت ستوده و آن را سبب عدم سلطه شیطان معرفى مى‌کند. پس یکی از مهم‌ترین ابزارها و وسایل کسب اخلاص ، استفاده از روزه است. انسان در کلاس روزه می‌تواند به دور از هر گونه ریاورزی و خودنمایی، کسب اخلاص کند، بویژه آنکه در این نوع عبادت امور ضد اخلاصی چون منت گذاری نیز وجود ندارد؛ زکات بدن و سلامت آن:زکات به معنای رشد و نمو و پاک کردن است. از نظر اسلام دادن بخشی از مال در راه خدا و در چارچوب واجبات مالی و حتی انفاق و احسان استحبابی موجب افزایش ثروت و برکت در آن می‌شود. همچنین برای هر چیزی زکاتی است؛ زیرا زکات همانند هرس کردن و زدن شاخه‌های اضافی برای افزایش و کیفیت بخشی به محصول درختان و بوته‌ها است.بدن انسان نیز در طول سال با انباشت زیادی از مواد غذایی در قالب چربی و مانند آن، نیازمند هرس است. روزه موجب هرس شدن شاخ و برگ‌های اضافی بدن است. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که با روزه ، مواد لازم بدن به یک تعادل می‌رسد و حتی غده‌های سرطانی نیز حذف می‌شود؛ از دیگر درس‌هایی که می‌توان از کلاس ماه رمضان و روزه گرفت، درس مجاهدت و جهاد است. جهاد در اصطلاح تلاش نظامی است که با جان و مال در معرکه نبرد انجام می‌گیرد. اما نوعی از جهاد به عنوان جهاد نفس است که علیه زیاده خواهی‌های نفس انجام می‌گیرد و جهاد اکبر نام دارد؛ زیرا انسان تا زمانی که بر دشمن درون چیره نشده نمی‌تواند بر دشمن بیرون غلبه کند؛ هدف از روزه آموزش و پرورش نفس است. انسان با روزه مهار و مدیریت نفس را به دست می‌گیرد تا بر اساس رضایت خداوندی عمل کند نه خواسته‌ها و هواهای نفسانی. بسیاری از مردم به سبب تحت تاثیرقرار گرفتن از هواهای نفسانی، خدای خویش را هواهای نفسانی قرار می‌دهنداما روزه به انسان این امکان را می‌دهد تا از ولایت هواهای نفسانی بیرون آمده به ولایت الهی برسد.روزه یکی از بهترین وسایل و ابزارهای ایجاد و تقویت صبر و استقامت در انسان است. اگر انسانی بخواهد در مقام صابران قرار گیرد و از آثار آن بهره‌مند شود، باید روزه را به عنوان بهترین ابزار به کار گیرد. انسان شادی و سرور را دوست می‌دارد و آن را نشانه‌ای از خوشبختی می‌داند. کسانی که در توهم خوشبختی هستند و می‌خواهند به خوشبختی توهمی دست یابند، از مواد و ابزارهایی استفاده می‌کنند که ایشان را به شادی گذرا برساند. این گونه است که به مواد مخدر رو می‌آورند تا احساس خوشبختی و شادی را در خود به هر شکلی شده ایجاد کنند. البته استفاده از این ابزارها برای ایجاد احساس شادی در دل و روان، تبعات سنگینی دارد؛ زیرا به دلیل آنکه تاثیر مواد مخدر است، شادی به سرعت از دست می‌رود و جای خود را به غم و اندوهی سنگین می‌دهد. افزون بر آن ، این مواد در بلندمدت تاثیر خودش را از دست داده و ناچار به مصرف بیشتر و زمان بیشتر می‌شوند و خود به افزایش غم و حزن و اندوه و افسردگی کمک می‌کند و در نهایت شخص به تباهی و مرگ سوق می‌یابد.از نظر آفریدگار و پروردگار بشر، راه درست کسب شادی و سرور استفاده از این مواد نیست، بلکه شادی واقعی از راه‌های دیگری کسب می‌شود که زیباتر، برتر، سالم تر، مفیدتر، ماناتر، پایاتر و سازنده‌تر است. از جمله این راه‌ها، کسب شادی از راه روزه داری است.بی گمان روزه‌داری در ماه‌های گرم و بلند تابستان سخت و دشوار است. یکی از راه‌های کسب توان برای انجام این عمل سخت در ماه‌های گرم و بلند تابستان، انجام این عمل عبادی به شکل تمرینی در بهار ایمان و مومن است. از دیگر درس‌هایی که ماه رمضان به آدمی می‌آموزد، عادت به اطعام و افطاری دادن به دیگران و بخشندگی است. انسان‌ها در این ماه به سبب افزایش معنویت و ترس از قیامت و گرایش به رضوان الهی، اعمال بهتری را انجام می‌دهند و بسیار مهربان و دلسوز می‌شوند. اهل احسان و بخشندگی شده و به سادگی از حق خویش می‌گذرند و اهل ایثار می‌شوند؛ از نظر آیات قرآنی یکی از راه‌های شکر نعمت، روزه گرفتن است. برای همین است که هر گاه در کاری موفقیتی کسب شد بهترین شیوه شکرگزاری روزه گرفتن دانسته شده است. از درس‌های دیگر رمضانی تمرین استعانت جویی از خداست.