مسجد النبی(ص) ولنجک

مفهوم و رویکردهای توسعه فرهنگی
موضوعات قابل طرح در توسعه فرهنگی :امروزه بحث درباره فرهنگ برپایه تمدن، شیوه های زندگی و رفتار صورت می گیرد و گسترش زمینه های فرهنگی به علم، رسانه های دیداری- شنیداری، محیط زیست، ضدفرهنگ و فرهنگ های سنتی در سیاست های کلاسیک فرهنگی باید مدنظر قرار گیرند. در این خصوص باید به موضوعات زیر پرداخته شود.موضوع اول، علم و فناوری است که دستاورد انقلاب صنعتی محسوب می شود .موضوع دوم، رسانه های دیداری- شنیداری (به ویژه رادیو و تلویزیون) است که جایگاه بالایی در مصرف فرهنگی دارند. موضوع سوم، رابطه میان فرهنگ و محیط زیست است. موضوع چهارم، ظهور ضدفرهنگ است که نتیجه مستقیم شرایط زندگی و فرهنگ کشورهای توسعه یافته اقتصادی است. موضوع پنجم، پدیده حیات مجدد فرهنگ های سنتی است که به عنوان طریقی برای زیرسؤال بردن سیستم فرهنگی غالب محسوب می شود.موضوع ششم، جنبش های زیست محیطی ای که انتقال تجربیات و ارزش های فرهنگی به سایر فرهنگ ها برای تحقق زندگی مطلوب در مرکز توجهات آنها قرار دارد. شاخص های توسعه فرهنگی:۱- حقوق فردی و اجتماعی۲- امنیت شخصی، آزادی بیان۳- تساوی در برابر قانون۴- حق تعیین سرنوشت۵- شاخص های اقتصادی و رفاه اجتماعی…به هر حال می توان گفت که این شاخص ها و نیز شاخص های پیش گفته را به عنوان شاخص های توسعه فرهنگی مورد توجه قرار داد و براین اساس به داوری و سنجش پرداخت.بر پایه این برداشت نگرش قرآن به توسعه فرهنگی چگونه است؟ به نظر می رسد که قرآن به عنوان رسالتی که برعهده پیامبران گذاشته شده، به مقوله توسعه فرهنگی اهتمام ویژه داشته است. حرکت فرهنگی پیامبر در راستای روشنگری و ایجاد تمدن فرهنگی بود. آموزه های قرآنی به دنبال امت سازی می بایست به توسعه همه جانبه یعنی توسعه انسانی توجه می داشت. توسعه انسانی دربرگیرنده توسعه فرهنگی است. اگر بپذیریم که شاخص های توسعه فرهنگی امور پیش گفته است، همه این موارد را می توان در آموزه های تمدن ساز و امت ساز قرآن یافت. حتی در ابعاد هنری و هنرهایی که اکنون به عنوان شاخص های اصلی فرهنگی شمرده می شود، قرآن به آن موارد توجه داشته است. موسیقیایی آیات قرآن موجب شد تا هنر موسیقی در تمدن اسلامی از شکل لغو و بیهوده خود خارج شده و به عنوان خلاقیت و تاثیرگذاری فرهنگی و تمدنی نقش فعال و سازنده ای را به عهده گیرد. قصص و داستان های قرآن، جو فرهنگی را به شیوه ای تغییر می دهد که داستان به عنوان ابزاری مفید و سازنده با کارکرد و کار ویژه های خاص در توسعه فرهنگی نقش بازی می کند. این گونه است که هر امر فرهنگی مضر و زیانبار یا تغییر ماهیت و هویت می دهد و یا با بازسازی و دگردیسی در راستای اهداف توسعه انسانی وارد میدان می شود.شاخص های قرآنی توسعه فرهنگی:بنابراین لازم است با توجه به شاخص های پیش گفته نظری به آموزه های قرآنی نسبت به توسعه فرهنگی بیندازیم. یعنی دیدگاه و نظر قرآن را درباره مسایلی چون ۱- تمامیت نفس یا امنیت شخصی؛ ۲- حکومت قانون؛ ۳- مشارکت سیاسی؛ ۴- آزادی بیان؛ ۵- تساوی در برابر قانون؛ ۶- آموزش؛ ۷- پژوهش؛ ۸- انتشار کتب و مقالات؛ ۹- هنر؛ ۱۰- مصرف تولیدات و محصولات به دست دهیم.۱- امنیت شخصی: در آموزه های قرآنی مسئله امنیت شخصی و اجتماعی به عنوان مهم ترین وظیفه هر دولتی بیان شده است. امنیت شخصی و فردی حالتی است که در آن فرد فارغ از ترس آسیب رسیدن به جان و یا مال یا آبروی خود یا از دست دادن آن زندگی کند. از نظر قرآن امنیت مفهومی وسیع و فراگیر است و افزون بر موارد ایمنی از عذاب الهی در آخرت، در دو سطح روان شناختی و جامعه شناختی قابل بررسی است. در سطح نخست به آرامش روحی افراد و کسب مدارج معنوی آنان ارتباط می یابد که از حوزه اصطلاحی امنیت در علوم اجتماعی بیرون بوده و موضوع آرامش و اضطراب در روان شناسی ارتباط دارد. در سطح دیگر امنیت با گونه های فراوان خود ابعاد گوناگون زندگی فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را دربرمی گیرد و با اقتدار و انسجام و وحدت جامعه پیوند دارد. این امنیت همه جانبه افزون بر ایجاد زمینه های پیشرفت و توسعه داخلی، امنیت خارجی جامعه را سبب می شود.امنیت اقتصادی نیز به عنوان بخشی از امنیت فردی و شخصی مورد توجه و تایید قرآن است. چنان که امنیت دینی و مذهبی فرد و مکان های عبادی آنان از این امر مستثنا نمی باشد. (حج آیه ۴۰(۲- قانونگرایی: حکومت قانون به عنوان یکی از شاخصه های اساس دین اسلام است. تاکید فزاینده قرآن بر حکومت قانون بیانگر آن است که دین اسلام دینی مبتنی بر قانون و قانونمداری می باشد. پیامبر اکرم(ص) در دوره سیزده ساله حکومت خود آن چنان بر قانون پافشرد که پس از آن شخصی از تربیت یافته گان مکتب قانونگرای ایشان در برابر یکی از خلفا قرار می گیرد و می گوید: اگر برخلاف قانون عمل کنی و از جاده حق و قانون پا کج گذاری با همین شمشیر راستت می کنیم. ارزش و اعتبار قانون و قانونمداری در آیات و آموزه های قرآنی در آن حد و اندازه است که خداوند پیامبرش را تهدید می کند که اگر برخلاف آموزه ها و قوانین آسمانی قرآن عمل کند وی را به سختی مجازات خواهد کرد..۳ مشارکت سیاسی: امت در آموزه های قرآن نه تنها خود در حوزه اجتماعی و سیاسی فعال هستند بلکه دیگران را نیز به این امر دعوت می کنند. در آیات قرآن برای مشارکت سیاسی امت حوزه های مختلفی بیان شده است که نظارت همگانی عمل امت و دولت از جمله این حوزه هاست که در آیات مربوط به امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است. مشاورت در امور اجتماعی و سیاسی که در آیات شورا آمده است بخشی دیگر از آیاتی است که به مشارکت فعال سیاسی امت می انجامد..۴ آزادی بیان: قرآن با تکیه بر اختیاری بودن پذیرش عقیده و دین، اجبار انسان ها را در این زمینه نفی می کند. (بقره آیه ۲۵۶) لااکراه فی الدین با توجه به تاکید فراوان قرآن بر اصل توحید و تلاش پیامبر بر بنای جامعه توحیدی و زدودن هرگونه مظاهر شرک و بت پرستی از آن، محور مجادلات فراوانی میان مفسران شده است. برخی با این پیش فرض که پیامبر اکرم(ص) عرب را بر پذیرش اسلام مجبور کرد این آیه را منسوخ می دانند؛ ولی برخی دیگر معتقدند که آیه مذکور نسخ نشده و درباره اهل کتاب است که با پرداخت جزیه از پذیرش اجباری دین رهایی یافته اند و بت پرستان به پذیرش دین مجبور شده اند. از نظر قرآن، آیین حق برای همگان روشن شده (بقره آیه ۲۵۶) و پذیرش و یا رد آن به اختیار افراد واگذار شده است. (کهف آیه ۲۹) و این امر به سود و یا زیان آنان می انجامد. (یونس آیه ۱۰۸) و وظیفه پیامبر تنها تبلیغ دین اسلام و بیان حق است نه اجبار کردن ایشان به پذیرش دین..۵ تساوی در برابر قانون: در آموزه های قرآن همگان در برابر قانون یکسان هستند. به گونه ای که پیامبر اکرم(ص) خود نیز در برابر قانون همانند دیگران می باشد و از هیچ امتیازی برخوردار نمی باشد. قرآن یهودیان را به علت تمایز بخشی و عدم اجرای قانون نسبت به اشراف قوم سرزنش می کند. در داستان فتح مکه وقتی زنی از اشراف دزدی می کند. برخی به شفاعت نزد پیامبر می آیند و از وی می خواهند که دست سارق و دزد را بر پایه قوانین اسلام نبرد ولی پیامبر از پذیرش این درخواست سر باز می زند و می فرماید که یکی از علل هلاکت اقوام پیشین این بوده است که قوانین را در حق اشراف و بزرگان قوم به کار نمی بستند و تنها در حق مردم عادی به جا می آوردند.۶ آموزش: به صراحت می توان مدعی شد که یکی از اهداف رسالت پیامبر تعلیم و آموزش بوده است. در آیات چندی به مسئله تعلیم و آموزش پرداخته شده است و آموزش امت را امتحانی از سوی خداوند دانسته شده است که می توان به آیه دوم سوره جمعه اشاره کرد. آموزش در میان امت پیامبر آن چنان اهمیت یافت که اسیرانی را که دارای علم و سواد بودند در برابر آموزش کودکان مدینه آزاد کردند. ۶- پژوهش: آیات بسیار در قرآن به امر پژوهش اختصاص یافته است. قرآن از مردم می خواهد که در همه چیز تدبر و تفکر کرده و به پژوهش عملی و عینی بپردازند. تأکید بسیار قرآن به تدبر در مخلوقات و چگونگی تولید ابر و باران و حرکت ستارگان و دیگر علوم دریایی و آسمانی و زمین شناختی بیانگر اهمیت قرآن به مسئله پژوهش است. از این روست که در تمدن اسلامی دانشمندان و پژوهشگران بزرگ و بسیاری پدید آمدند که در بسیار از علوم سرآمد و بلکه بنیانگذار علوم جدیدی بوده اند.در معناشناسی واژگان قرآن می توان به واژگان بسیاری اشاره کرد که به مسئله پژوهش توجه می دهد. یکی از مهم ترین و کاربردی ترین این واژگان در فرهنگ قرآنی، واژه نظر است. نظر به معنای توجه دقیق به چیزها و فهم چگونگی کارکرد و شناخت ماهیت چیزهاست. نگرش دقیقی که تولید علم و دانش خاص می کند، نظر است. از این رو در ادبیات جدید به نوع نگاه و نگرش، نظریه گفته می شود. از آیاتی که به مسئله پژوهش در ماهیت وجودی خود و نیز امور پیرامونی انسان توجه می دهد می توان به آیه۵ سوره طارق اشاره کرد که می فرماید: فلینظرالانسان مم خلق؛ باید انسان بنگرد که از چه آفریده شده است. آیا انسان در ملکوت و باطن و ماهیت آسمان و زمین نمی نگرد و پژوهش نمی کند. درباره پژوهش تاریخی نیز می گوید: آیا در زمین نمی گردند تا بنگرند پایان و فرجام کسانی که پیش از ایشان بودند، چگونه بوده است. درباره جانورشناسی و پژوهش های عینی و علمی و تجربی می فرماید: آیا به شتر نمی نگرند که چگونه آفریده شد؟ بی گمان شناخت چگونگی خلقت و آفرینش شتر نیازمند پژوهش های متعدد و متنوع عینی و تجربی مختلفی و بی شماری است که قرآن مؤمنان را بدان تشویق و ترغیب می کند. درباره علم پزشکی و حتی پیکرشناسی که می تواند در دانش رباتیک و مهندسی ژنتیک و یا سازه های دیگر بشر از معماری گرفته تا دانش های دیگر می فرماید: به استخوان بنگر که چگونه آن را برمی آوریم و به هم می پیوندیم و سپس بر آن استخوان گوشت می پوشانیم. (بقره آیه۲۵۹)با ظهور اسلام و نزول قرآن، اعراب حجاز و نجد تحت آموزش های مستقیم پیامبر(ص) و آیات قرآنی به حدی از رشد و کمال رسیدند که کتب و مقالات بسیاری در زمینه های مختلف علوم و هنر تولید شد. تولید علم، هدف اصلی امت شد و در هنرهای زیبا و دیگر علوم به پیشرفت های چشم گیری دست یافتند. هنرهای دیگر ذیل توجهات آیات قرآن به اصول زیباشناختی رشدکرد. مساجد و خانه ها به انواع و اشکال هنرهای ظریف و مستظرفه آکنده شد. هنرهای مختلف در جامعه اسلامی رشد کرد و به تکامل و تعالی رسید. این همه مدیون آموزه های قرآنی بود که بر همه امور نیک و زیبا و هنرها و فنون تأکید می ورزید.