لغزشگاه‌های فکر از دید قرآن

چرا خیلی وقت‌ها در فرایند تفکر دچار خطای محاسباتی می‌شویم؟ ریشه انحراف فکری آدم‌ها کجاست؟ مثل همیشه بهترین پاسخ‌ها را از کتاب خدا جویا شویم.به دیوار سست گمان تکیه نده :خانۀ فکر باید روی پیِ محکم یقین بنا شود. وقتی مصالح ساختمان فکرت، ظن و گمان باشد، اندیشۀ برآمده از این مقدمات، در مواجهه با حقیقت خیلی زود فرو می‌ریزد. آیۀ 28ام سورۀ نجم می‌فرماید: «گمان برای رسیدن به حقیقت سودمند نیست.»تابع حق باش نه خواستۀ دل:انسان فکور در فرآیند تفکر، میل و منفعت شخصی خودش را کنار می‌گذارد و نسبت به حقیقت بی‌طرف می‌ماند. حقیقت همیشۀ با خواستۀ دل شما یکی نیست. باید سعی کنید حب و بغض خود را در تشخیص حق و باطل دخالت ندهید چون به قول مولانا «چون غرض آمد هنر پوشیده شد.»؛ وقتی پای اغراض نفسانی به میان آید فکر انسان از مدار حقیقت‌ خارج می‌شود. قرآن در این باره می‌فرماید: بعضی‌ها به جای دلیل منطقی، پی گمان و خواستۀ دلشان می‌روند. (نجم:23).متعصب نباش :آفت تفکر منطقی، تعصب بی‌جا روی باورهای قومی قبیله‌ای و جانبداری از عقاید حزبی و هواداری از فرهنگ و آداب جاهلی است. رئیس و اسوۀ متعصب‌های عالم، شیطان است. او اولین کسی بود که دم از نژاد برتر زد و جنسیت را ملاک فضیلت دانست. سفارش قرآن اما این است که «گفتار» را ملاک ارزیابی حق و باطل قرار دهید نه «گوینده»، جنسیت و جایگاهش را. (زمر:18). زود قضاوت نکن :دشمن اندیشۀ درست، شتابزدگی در اظهار نظر است. وقتی قرار است راجع به حقانیت چیزی اظهار نظر کنی به آگاهی سطحی اکتفا نکن بلکه دنبال دلیل محکم و سند عقل‌پسند باش تا به ورطۀ قضاوت زودهنگام نیفتی. نشانۀ آدم فکور و درست‌رأی این است که رد و قبول و تایید و تکذیب ‌هایش متکی به علم کافی است نه محدود. این یک رهنمود قرآنی است (یونس:39).سارق اندیشه را بپا :هیچ چیز مثل لج‌بازی از اندیشه رهزنی نمی‌کند. لجاجت دزدی است که مخفیانه و ناخودآگاه به ذهن آدمی دستبرد می‌زند و جریان فکر را از تکاپو می‌اندازد. بعضی‌ها به رغم علم و اطلاع کافی، صرفا به خطر همین خصلت منفی از جادۀ حق منحرف می‌شوند. قرآن می‌فرماید: منکِران آخرت، حتی اگر مورد رحمت خدا قرار گیرند باز دست از لجاجت برنمی‌دارند. (مؤمنون:75) : ابوالقاسم شکوری

چرا بعثت تمام نشده و نمی‌شود؟: بعثت حقیقتی زنده، ممتد و جاری در بستر زمان است که هر چند در یک برهه از تاریخ به وقوع پیوست اما همچنان ادامه دارد. دلیل این ادعا را در نوشتار حاضر بخوانید.کم و بیش شنیده‌ایم که پیامبر اکرم( ص) پیامبر آخرالزمان است یعنی پس از او دیگر پیامبری برانگیخته نخواهد شد چرا که دین او از کمال و جامعیتی برخوردار است که همۀ نیازهای بشریت را تا دامنه قیامت برآورده می‌کند.لازمه این حرف آن است که رسول خاتم، تنها بر مردم جزیرة ‌العرب مبعوث نشده باشد بلکه آیندگان نیز مخاطب دعوت الهی او باشند.این نکته‌ای است که رهبر معظم انقلاب در روز عید مبعث به آن اشاره کردند. ایشان در جمع مسئولان نظام و سفیران کشورهای اسلامی فرمودند: «امروز ما مخاطب بعثتیم، بعثت در میان ما هم هست؛ یعنی همین حالا نبیّ مکرم اسلام در حال تعلیم و تزکیه ما است؛ همین حالا ما مخاطبیم، مخاطب بعثتیم. در طول تاریخ ابدی بشریّت، این وجود خواهد داشت؛ بشریّت همیشه مخاطب تعلیم و تربیت و تزکیه‌ پیغمبر اکرم است.»دلیل این ادعا آیات ابتدایی سورۀ جمعه است که می‌فرماید:«اوست كه در میان درس ناخواندگان، پیامبرى از خودشان برانگیخت كه آیات او را بر آنان مى‌خواند و آنان را تزكیه مى‌كند و كتاب و حكمت به آنان مى‌آموزد».در آیه بعد، آیندگان را هم به «امیین» (مردم بی‌سواد مکه) عطف کرده و آنها را هم مخاطب بعثت پیامبر می‌داند: «و [او را بر] گروه هاى دیگرى از آنان كه هنوز به آنها ملحق نشده اند (نیز برانگیخته است).طبق این دو آیه، بعثت حقیقتی زنده، ممتد و جاری در بستر زمان است که هر چند در یک برهه از تاریخ به وقوع پیوست اما همچنان ادامه دارد و تا قیام قیامت هرکسی پا به عرصۀ وجود می‌گذارد مخاطب این رویداد عظیم بشری است.اکثر مفسران اسلامی، در ذیل این آیات نقل کرده‌اند که حضرت در پاسخ این سؤال كه مراد از «آخرین» در آیه سوم چه كسانى هستند؟، دست مباركشان را برشانه سلمان گذاشته و فرمودند: اگر ایمان در ستاره ثریّا باشد، مردانى از نسل و تبار این مرد به سراغ آن خواهند رفت.این روایت از باب ارائۀ یک نمونۀ برجسته از مسلمانان آخرالزمان، به ایرانیان اشاره دارد اما چنانکه گذشت دیگر ملت‌هایی که در آخرالزمان می‌آیند نیز همگی مخاطب بعثت پیامبر آخرین هستند.بنابراین نباید فکر کنیم گسترش اسلام‌ در تاریخ تا امروز، نتیجۀ بعثت است و خود بعثت حادثه‌ای بود که آمد و تمام شد!.درست است که از نظر تاریخی، پیامبر بر مردم سرزمین حجاز مبعوث شد و بعد از اتمام رسالت و ابلاغ دین، در سال یازدهم هجری هم از دنیا رفت اما آنچه او از خود به جا گذاشت، بستۀ فرهنگی کامل برای هدایت بشریت تا پایان تاریخ است. به همین دلیل، گروه‌های دیگری که طی بیست و سه سال دعوت رسمی او در قید حیات نبودند ولی بعدا در مسیر انوار تابناک آموزه‌های قرآن و حکمت‌های نبوی قرار گرفتند هم خود را مخاطب دعوت نبوی می‌دانند.نکتۀ دیگر اینکه خداوند خود حافظ و پشتیبان نهضت پیامبر آخرالزمان است چنانکه در ادامه همان آیه می‌فرماید: «و اوست که عزتمند و حکیم است»این تعبیر نشان می‌دهد که تا خود قیامت، هیچ اراده‌ و قدرتی نمی‌تواند جلوی گسترش دین اسلام را بگیرد.چنانکه امروز شاهدیم در پنج قاره عالم از جنوب امریکای لاتین تا شمال کانادا، از شمال اسکاندیناوی تا جنوب قارۀ سبز، از جاکارتا تا شمال قارۀ آسیا و اقیانوسیه، نوای اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله از مساجد بلند است.تا پنجاه سال قبل در تمام پنجاه ایالت آمریکا به تعداد انگشتان دست مرکز اسلامی نبود ولی امروز بیش از هزار مرکز اسلامی شیعی و سنی در شهرهای کوچک و بزرگ این کشور مشغول فعالیت‌اند.امروز پیشرفته‌ترین فروشگاه‌های بزرگ دنیا به ناچار محصولات غذایی خود را با برچسب حلال به فروش می‌رسانند تا کسب و کارشان از رونفق نیفتد.در پایان نباید فراموش کنیم که شرط بهره‌مندی از نعمت بعثت، اجابت دعوت نبوی است:«این سنّت ادامه دارد، این سنّت همیشگی است؛ تا هر وقتی که اجابت کنیم دعوت پیغمبر را، آن تزکیه حاصل می‌شود، آن تعلیم حاصل می‌شود، آن رشد و پیشرفت به وجود می‌آید... اگر چنانچه ما که دعوت‌شونده هستیم اجابت کنیم، این اتّفاق می‌افتد. دعوت‌کننده وجود دارد؛ پیغمبر الان دارد دعوت می‌کند ما را. ما همان آخرینی هستیم که «لَمَّا یَلحَقُوا بِهِم»؛ ما باید اجابت کنیم. نویسنده : ابوالقاسم شکوری